Τι αφήνει πίσω της η Αγκελα Μέρκελ

Πολλές χαμένες ευκαιρίες, έλλειψη μακρόπνοου οράματος, αλλά και ακμάζουσα γερμανική οικονομία με χαμηλή ανεργία

Eνας Γερμανός δημοσιογράφος, ο Νίκο Φριντ, επικεφαλής του γραφείου Βερολίνου της Sueddeutsche Zeitung, που έχει συνοδεύσει την Αγκελα Μέρκελ στα περισσότερα ταξίδια της στο εξωτερικό, θυμάται την επεισοδιακή πτήση επιστροφής από τη δυτική ακτή των Ηνωμένων Πολιτειών, την άνοιξη του 2010, που συνέπεσε με την έκρηξη του ισλανδικού ηφαιστείου. Η στάχτη που απλώθηκε σε ένα μεγάλο μέρος της βόρειας Ευρώπης υποχρέωσε την αποστολή να αλλάξει δύο πτήσεις και, τελικά, να γυρίσει στη Γερμανία οδικώς.

Στη διαδρομή, όμως, το πούλμαν των δημοσιογράφων έπαθε λάστιχο κι έτσι η λιμουζίνα της καγκελαρίου «περίμενε» υπομονετικά στον αυτοκινητόδρομο να αλλάξει λάστιχο το λεωφορείο, γιατί δεν ήθελε να εγκαταλείψει τους εκπροσώπους του Τύπου στη μέση του πουθενά.
Συχνά αυτή η αβίαστη ενσυναίσθηση και αλληλεγγύη, σε συνδυασμό με την ψύχραιμη στάση της, ήταν οι παράγοντες που την οδήγησαν στην υπέρβαση των τριών δύσκολων κρίσεων στην Ευρώπη στη διάρκεια των 16 ετών της θητείας της: της κρίσης χρέους, της προσφυγικής και της πανδημίας. Η ίδια παραδέχθηκε αυτήν την εβδομάδα ότι η ευρωκρίση, κατά την οποία απαίτησε «υπερβολικά πολλά» από τους Ελληνες, ήταν η δυσκολότερη στιγμή της σταδιοδρομίας της.

Ηταν πράγματι μια κρίση που απαίτησε την ενεργοποίηση πρωτόγνωρων εργαλείων και πιθανότατα θα είχε ξεπεραστεί ταχύτερα και αποτελεσματικότερα εάν δεν είχε επιδείξει η καγκελάριος την παραδοσιακή γερμανική προσήλωση στη λιτότητα και στην επίδειξη τιμωρητικής διάθεσης απέναντι στον υποτιθέμενο τρυφηλό βίο του ευρωπαϊκού Νότου.
Το μεταναστευτικό

Προτού ακόμη η Ευρώπη βγει από την οικονομική κρίση, το 2015 ήρθε το μεγάλο μεταναστευτικό κύμα. Η ενστικτώδης αντίδραση της Μέρκελ ήταν να κρατήσει τα σύνορα της χώρας ανοιχτά και να διακηρύξει: «Θα τα καταφέρουμε». Συνολικά η Γερμανία υποδέχθηκε ενάμισι εκατομμύριο πρόσφυγες, κυρίως από τη Συρία. Μετά τις εσωκομματικές πιέσεις όμως, ειδικά από τον Χριστιανοκοινωνιστή Βαυαρό υπουργό της, Χορστ Ζεεχόφερ, αλλά και εξαιτίας της γιγάντωσης της Εναλλακτικής για τη Γερμανία στα δεξιά του συντηρητικού συνασπισμού της, ανέκρουσε πρύμναν και υπέγραψε τη συμφωνία με την Τουρκία για το μεταναστευτικό το 2016, η οποία κατέστησε την Ευρωπαϊκή Ενωση όμηρο της Αγκυρας.
Η πανδημία

Η υγειονομική κρίση βρήκε την ισχυρότερη χώρα της Ευρώπης με μια επιστήμονα στο τιμόνι να εξηγεί πώς λειτουργούν οι πανδημίες και να παραδίδει μαθήματα ορθολογισμού στους Querdenker, όπως αποκαλούν οι Γερμανοί τους αμφισβητίες του κορωνοϊού, των μέτρων, των μασκών και των εμβολίων. Η ικανοποιητική διαχείριση της υγειονομικής κρίσης από την καγκελάριο βρίσκει τη Μέρκελ να αποχωρίζεται την εξουσία, με το 80% των πολιτών να δίνει καλό βαθμό στη συνολική διακυβέρνησή της.

Η Μέρκελ ηγήθηκε τεσσάρων κυβερνητικών σχημάτων: τριών με τη σύμπραξη των Σοσιαλδημοκρατών κι ενός με τους Ελεύθερους Δημοκράτες. Κατάφερε να κρατήσει την Ευρώπη ενωμένη, όχι όμως και να αποτρέψει το Brexit. Η βασική κατηγορία εις βάρος της είναι ότι είναι πολιτικός των συμβιβασμών και της διαχείρισης, χωρίς όμως ένα μεγαλόπνοο όραμα για την Ευρώπη ή τη Γερμανία. Αν ο Kόνραντ Αντενάουερ πιστώνεται το μεταπολεμικό οικονομικό θαύμα, ο Βίλι Μπραντ έχει στο ενεργητικό του την Οστπολιτίκ, ο Χέλμουτ Κολ υπήρξε ο καγκελάριος της Γερμανίας μετά την επανένωση και ο Γκέρχαρντ Σρέντερ πρότεινε την ατζέντα 2010, που απέδωσε καρπούς στα χρόνια της διαδόχου του, η Αγκελα Μέρκελ τι ακριβώς κληροδοτεί στη χώρα της και στον διάδοχό της;

Πολλές χαμένες ευκαιρίες είναι η απάντηση που δίνει το γερμανικό περιοδικό Spiegel στο προτελευταίο τεύχος του. Υποτονικές σχέσεις με τη Γαλλία, ατολμία στην οικονομική κρίση και το ενδεχόμενο αμοιβαιοποίησης του χρέους στην Ευρώπη, δειλία στο ζήτημα της κλιματικής αλλαγής, ενεργειακή Ρεαλπολιτίκ έναντι της Μόσχας, που θα μπορούσε όμως να δημιουργήσει εξαρτήσεις από το ρωσικό φυσικό αέριο, κατευνασμό της Κίνας χωρίς να εγείρονται ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, διαιώνιση της προβληματικής συμφωνίας με την Τουρκία για τους μετανάστες είναι ορισμένα από αυτά που της καταλογίζουν Γερμανοί και ξένοι συνάδελφοι.

Aπό την άλλη, πέτυχε να κρατήσει τη γερμανική οικονομία ακμάζουσα, την ανεργία σε χαμηλά επίπεδα, να θεσπίσει τον κατώτατο μισθό (μια πρόταση των Σοσιαλδημοκρατών), να οδηγήσει τη χώρα της σε εγκατάλειψη της πυρηνικής ενέργειας μετά το ατύχημα στη Φουκουσίμα της Ιαπωνίας και να ενισχύσει την παρουσία των γυναικών στα διοικητικά συμβούλια των μεγάλων επιχειρήσεων. «Ναι, είμαι φεμινίστρια», διακήρυξε ευθαρσώς αυτήν την εβδομάδα, κάτι που δεν είχε κάνει το 2017 στη Σύνοδο Γυναικών του G20 στο Βερολίνο, προκαλώντας απογοήτευση στις απανταχού θαυμάστριές της.

Αναζητώντας διάδοχο

Το παράδοξο είναι πως παρά τη μάλλον αρνητική αποτίμηση των τεσσάρων θητειών της από τον γερμανικό Τύπο, είναι εμφανής η προσπάθεια να εντοπιστεί ο αληθινός εκφραστής του μερκελισμού και να χριστεί επόμενος καγκελάριος.

Ο πρωθυπουργός της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας και συντηρητικός υποψήφιος, Αρμιν Λάσετ, θεωρήθηκε αρχικά ο κατάλληλος άνθρωπος για να τη διαδεχθεί. Στη συνέχεια, η Πράσινη Αναλένα Μπέρμποκ αναδείχθηκε ως μια νεότερη και τολμηρότερη εκδοχή της Μέρκελ. Και τις τελευταίες εβδομάδες, ο Ολαφ Σολτς, ο Σοσιαλδημοκράτης υπουργός Οικονομικών της, προβάλλει ως το κεντροαριστερό ισοδύναμο της Μέρκελ, που θα μπορούσε να τη διαδεχθεί χωρίς να διαταραχθεί η πολιτική σταθερότητα των τελευταίων 16 ετών. Αφού λοιπόν όλοι απορρίπτουν την πολιτική της απερχόμενης καγκελαρίου, γιατί αναζητούν διακαώς μια Merkel 2.0;