Η οικονομική τεχνοκρατορία του μέλλοντος

«Η τεχνολογία θα δημιουργήσει έναν γενναίο νέο κόσμο». Αυτό ήταν ένα μότο που κυριαρχούσε στις δεκαετίες του ’80 και του ’90, ώσπου η έλευση του 20ου αιώνα μας έφερε όλα εκείνα τα θαυμαστά και «μαγικά» πράγματα που οραματιζόμασταν μέσα από τα βιβλία και τις ταινίες επιστημονικής φαντασίας.

Ξαφνικά, η εξέλιξη της τεχνολογίας άρχισε να καλπάζει με ταχύτητες φωτός· πλέον, είναι αδύνατο να παρακολουθήσουμε τις εξελίξεις της. Αν θέλετε ένα μέτρο σύγκρισης, πολύ απλά, συγκρίνετε την τρέχουσα με την αμέσως προηγούμενη δεκαετία.

Και αναλογιστείτε, επίσης, πως ακόμα βρισκόμαστε στο κατώφλι της νέας τεχνολογικής εξέλιξης. Μιας νέας τάξης πραγμάτων (σ.σ. ας μην παρεξηγηθεί ο όρος με τον ορισμό που δίνουν οι διάφοροι «ψεκασμένοι») που θα επανακαθορίσει ριζικά τις κοινωνίες, τον τρόπο ζωής, τις ανθρώπινες σχέσεις και την περαιτέρω απαξίωση του φυσικού περιβάλλοντος.

Προσπαθώντας να τα βάλουμε σε μια σειρά ώστε να αποκλείσουμε «φιλοσοφικές» προσεγγίσεις και προσωπικές, ιδεολογικές απόψεις, ας τα δούμε με υπαρκτά γεγονότα και καταστάσεις, πέρα από κάθε είδους αιθεροβαμονισμό.
Τεχνοκρατία ή τεχνοκρατορία;

Αν και ο ορισμός της τεχνοκρατίας έχει μια προϊστορία ενός αιώνα, στο καθημερινό μας λεξιλόγιο εμφανίστηκε μόλις τα τελευταία χρόνια. Μάλιστα, σήμερα έχει πάρει μια μορφή μεσσιανισμού. Εδώ, βέβαια, υπάρχει σύγχυση, καθώς ουκ ολίγες φορές μπερδεύεται ο όρος του πολιτικού και του τεχνοκράτη. Πρακτικά, είναι αδύνατο να συμβαδίζουν, αφού, πλέον -ως συνέχεια του φεουδαρχικού συστήματος και της βασιλείας- οι περισσότεροι πολιτικοί του πλανήτη είναι και γόνοι πολιτικών δυναστειών.

Ένα παράδειγμα, για να γίνει πιο κατανοητό αυτό, είναι η διαχείριση της οικονομικής κρίσης που ξέσπασε το 2008-2009, όταν οι λεγόμενοι «τεχνοκράτες πολιτικοί» (όρος που τον ακούγαμε πολλάκις) αποδείχτηκαν ανίκανοι να τη διαχειριστούν. Η Ελλάδα και η Ιταλία αποτελούν τις πιο χειροπιαστές αποδείξεις.

Η τεχνοκρατία εμφανίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα, ως κοινωνικό κίνημα στις ΗΠΑ με βασικότερους εκπροσώπους τους Thorstein Veblen, William Smyth, Edward Bellamy, για να περάσει πολύ σύντομα στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Και εκεί που όλοι έλεγαν πως αποτελεί προϊόν του καπιταλιστικού συστήματος, εμφανίστηκε ένας Ρώσος μπολσεβίκος, ο Alexander Bogdanov, που ισχυριζόταν πως η επανάσταση ενάντια στον καπιταλισμό θα οδηγούσε, τελικά, σε μια τεχνοκρατική κοινωνία.

Όλα αυτά, με το πέρασμα του χρόνου και με τις διάφορες οικονομικές κρίσεις στον πλανήτη, ξεθώριασαν, και έτσι ο δρόμος της τεχνοκρατίας άρχισε να οδηγεί σε άλλα μονοπάτια που, χωρίς καμία έκπληξη, συνέπιπταν με αυτά του καπιταλισμού.
Ο έλεγχος της τεχνολογίας

Αρκεί να ρίξουμε μια ματιά στο σήμερα για να διαπιστώσουμε πως η τεχνολογία ελέγχεται και εκπορεύεται από μια χούφτα πολυεθνικές εταιρείες, μια ελιτίστικη σύμπραξη ενός -ας μου επιτραπεί η έκφραση- «ολιγοπωλιακού μονοπωλίου». Υπάρχει, δηλαδή, μια πυραμιδοειδής μορφή με τις Google, Facebook, Apple, Microsoft να στέκονται στην κορυφή και με μια εταιρική διαστρωμάτωση στη συνέχεια, που οδηγεί στη βάση, στη μάζα. Σε όλους εμάς.

Φυσικά, εμείς είμαστε ο αποδέκτης και δε μετέχουμε σε λήψεις αποφάσεων μα αρκούμαστε σε αυτό που μας δίνουν, έχοντας πια απεμπολήσει το δικαίωμα της αμφισβήτησης -ως ακόμα και της άρνησης- δεχόμενοι με χαρά τα όσα μας προσφέρουν οι τεχνοκράτες των πολυεθνικών —ακόμα και αν αυτές μας πουλάνε και μας αγοράζουν.

Εδώ, λοιπόν, βλέπουμε τη διαφορά του σημερινού τεχνοκράτη και του γραφειοκράτη. Των εννοιών που μπερδεύονταν τις προηγούμενες δεκαετίες. Τεχνοκράτες είναι οι εγκέφαλοι των πολυεθνικών κολοσσών και όχι οι τραπεζίτες και οι κεφαλές του ΔΝΤ, ούτε καν οι κάθε είδους πολιτικοί. Το μόνο κοινό που έχουν είναι πως άπαντες κινούνται μέσα στα συνεχώς διαμορφούμενα πλαίσια του καπιταλιστικού συστήματος. Απλά, οι πρώτοι ασκούν τη διοίκηση και οι δεύτεροι αποτελούν τους εντολοδόχους.

Ένα ακόμα σημαντικό στοιχείο είναι πως οι σύγχρονοι τεχνοκράτες έχουν διαγράψει ολοσχερώς το διακύβευμα των παρελθόντων ομολόγων τους, πως θα πρέπει να λειτουργούν έχοντας ως κεντρικό γνώμονα το κοινωνικό συμφέρον, την προστασία του κοινωνικού συνόλου μα και του περιβάλλοντος. Και κάπου εδώ ήρθε η ώρα να απομυθοποιήσουμε όλες αυτές τις «τεράστιες εταιρείες που ξεκίνησαν από ένα γκαράζ».

Συνεπώς, η σύνθετη λέξη «τεχνοκρατία» (τέχνη και κράτος), που σημαίνει δεξιότητα και εξουσία, ως σύστημα δημόσιας διακυβέρνησης από τους έχοντες γνώση και εμπειρία, δεν έχει κανένα απολύτως νόημα ή εφαρμογή, τουλάχιστον όσον αφορά τη δημόσια διοίκηση.
Η επιρροή της τεχνολογίας στα πάντα

Προφανώς, σε καμία περίπτωση δε θα μπορούσα να καταδικάσω την ίδια την τεχνολογία για όλα τα δεινά που μαστίζουν τον σύγχρονο κόσμο. Ούτε και συμμερίζομαι την άποψη του πρωτογονισμού, που τελευταία ακούγεται όλο και πιο συχνά, σαν την πιο βιώσιμη λύση για τον πλανήτη και την ανθρωπότητα.

Όμως, αν και οι περισσότεροι δεν το διακρίνουμε άμεσα, η τεχνολογία υποβίβασε τις Τέχνες, το θέαμα, το χιούμορ, την κριτική σκέψη. Μια ματιά σε συγγραφείς, καλλιτέχνες και σε όσα γίνονται «viral» είναι αρκετή προκειμένου να αντιληφθούμε αυτήν τη πραγματικότητα. Το ίδιο το Facebook -με ελάχιστες εξαιρέσεις- αποτελεί αδιάσειστο στοιχείο ώστε να τα συνειδητοποιήσουμε όλα αυτά.

Μα εδώ, θα πρέπει για μια ακόμα φορά να τονίσω τη διττότητα της τεχνολογίας. Από τη μια, άλλαξε τον ρου της ανθρωπότητας με τη διαμοιραζόμενη τεχνογνωσία. Από την άλλη, όμως, η περίφραξή της με πατέντες και κάθε είδους περιοριστικά δικαιώματα κάνει πιο αισθητές από ποτέ τις κοινωνικές διαφορές.

Το πρόβλημα, λοιπόν, είναι το ποιοι ελέγχουν την τεχνολογία και για ποιους σκοπούς αυτή χρησιμοποιείται. Τη βλέπουμε γύρω μας σε εφαρμογές ελέγχου και κατασταλτικού χαρακτήρα, υπακούοντας στο καπιταλιστικό σύστημα. Καλπάζουσα άνθηση σημειώνει και όσον αφορά το εμπόριο μα με μορφή όπου οι άνθρωποι δεν αντιμετωπίζονται ως νοήμονα όντα αλλά ως καταναλωτές.
Οι ανερχόμενες νέες τεχνολογίες

Ήδη, ζούμε στην εποχή των νέων τεχνολογιών που στο παρελθόν η σύλληψη και η κατανόησή τους προκαλούσαν πονοκέφαλο. Το πιο τρανταχτό παράδειγμα αποτελεί η Βιοτεχνολογία, μια σύνθετη επιστήμη με πολλά παρακλάδια, συμπεριλαμβανομένων της Βιοπληροφορικής μα και της Τεχνητής Νοημοσύνης.

Ακόμα και αν αυτό που βιώνουμε εμείς είναι η αναγνώριση ίριδας, φωνής και δαχτυλικών αποτυπωμάτων για να ξεκλειδώνουμε το τηλέφωνό μας, υπάρχει ήδη ένας υπολογιστής που στο περιβάλλον του γίνεται μίμηση της λειτουργίας του κυττάρου. Είναι, πολύ απλά, το σημείο όπου συναντώνται η Μοριακή Βιολογία με την Πληροφορική.

Αυτή είναι η λεγόμενη Βιοπληροφορική, που σκοπό έχει να δώσει απαντήσεις στην κατανόηση του κυττάρου, δηλαδή στο ίδιο το φαινόμενο της ζωής. Και ενώ όλα αυτά φαντάζουν μακρινά, αυτό που βλέπουμε είναι η χρήση της Βιοτεχνολογίας ως όπλο των κυβερνήσεων και των κατασταλτικών δυνάμεων.

Δε χρειάζεται και πολύ μυαλό ώστε να αντιληφθούμε την άβυσσο που μας χωρίζει από εκείνους που ελέγχουν όλους αυτούς τους τομείς. Τομείς που συμβαδίζουν με τα οικονομικά συμφέροντα, πάντα στα πλαίσια του σύγχρονου καπιταλισμού. Δε φαντάζομαι να πιστεύει κάποιος πως οι φαρμακευτικές εταιρείες, για παράδειγμα, έχουν ως γνώμονα το καλό της ανθρωπότητας (βλέπε πατέντες και κάθε είδους δικαιώματα που αναφέρθηκαν πιο πάνω).
Ρομπότ και λερωμένα φανελάκια

Όσον αφορά την αντιμετώπιση της τεχνολογίας σε συνάρτηση με το καθημερινό κοινωνικό γίγνεσθαι, θα σταθώ σε δύο πράγματα τα οποία έγιναν συζητήθηκαν πολύ τις προηγούμενες ημέρες. Το ένα ήταν το λερωμένο φανελάκι και το δεισιδαιμονικό χτύπημα ξύλου του καθηγητή Σωτήρη Τσιόδρα (που, εντελώς αντιφατικά, είναι επιστήμονας μα συγχρόνως ψάλτης και πολύτεκνος, επειδή αυτό προστάζουν τα προσωπικά του πιστεύω) και το άλλο τα ρομπότ της Boston Dynamics να χορεύουν rock ‘n’ roll.

Αφορμή για αυτό αποτέλεσε μια δημοσίευση του Αχιλλέα Γραβάνη, ερευνητή του ΙΜΒΒ από το Πανεπιστήμιο Κρήτης. Ούτε λίγο ούτε πολύ, ο κύριος καθηγητής έλεγε πως βλέποντας το βίντεο της Boston Dynamics με το χορό των ρομπότ, αντί να συνειδητοποιήσουμε πως ένας νέος κόσμος ανοίγεται, ασχολούμαστε με το λερωμένο φανελάκι του προληπτικού επιστήμονα και με το πώς να αποφύγουμε το ξύλο από τους μπάτσους μέσα στα πανεπιστήμια (προφανώς, ο ίδιος δε χρησιμοποίησε τις λέξεις «προληπτικός» και «μπάτσους»).

Δηλαδή, προσπαθεί να μας πείσει πως ο «συναρπαστικός κόσμος» είναι τα ρομπότ χορευτές, και κατ’ επέκταση η τεχνοκρατία.

Ας το δούμε λίγο απλοϊκά μα και πραγματιστικά αυτό. Σίγουρα, δεν είναι τα πρώτα μα ούτε και τα τελευταία ρομπότ που βλέπουμε να κάνουν διάφορα πράγματα χωρίς καμία απολύτως ωφελιμότητα. Πέραν του εντυπωσιασμού, όμως, όλα αυτά δεν έχουν να προσφέρουν κάτι χρήσιμο στην ανθρωπότητα και στο περιβάλλον.

Σαφώς, αυτές είναι ορισμένες μόνο από τις δυνατότητες των ρομπότ και της Τεχνητής Νοημοσύνης που εξελίσσεται, και αμεσομελλοντικά θα μπορούν να κάνουν ακόμα περισσότερα πράγματα, ουσιαστικά και ωφέλιμα. Παραβλέποντας το γεγονός πως μια από τις πρώτες χρήσεις τους θα είναι, μάλλον, να αντικαταστήσουν το ανθρώπινο εργατικό δυναμικό, ας σκεφτούμε πως θα έρθει η στιγμή που θα αποτελέσουν είδος προς κατανάλωση. Ποιοι θα μπορούν να τα αποκτήσουν; Εμείς, η μάζα;

Νομίζω ότι το πιο σωστό σημείο στην ανάρτηση του καθηγητή ήταν τα περί της αμφισβήτησης των εμβολίων από μερίδα συνανθρώπων μας, που πάλι δεν είχε κανέναν λόγο να τα βάλει στην ίδια πρόταση με τη σάτιρα ενός ειδικευμένου επιστήμονα με προλήψεις και αμετανόητα θρήσκου και με την καταπάτηση των πανεπιστημιακών ασύλων από ορδές χουλιγκάνων με στολή.

Τα παραπάνω δεν είναι σε καμία περίπτωση προσωπική επίθεση στον κύριο Γραβάνη μα σημειώνονται ως γενικότερη αντίληψη που επικρατεί στους θαυμαστές των τεχνολογικών «επιτευγμάτων», σε συνάρτηση με τα κοινωνικά δρώμενα, τα οποία αποτελούν και την άμεση καθημερινότητα.
Stakeholder capitalism

Ο «καπιταλισμός των ενδιαφερομένων μερών» είναι άλλος ένας όρος που εμφανίστηκε παράλληλα με την τεχνολογική ανάπτυξη και στην πράξη είναι μια μορφή «σοσιαλισμού» για τους έχοντες. Άλλωστε, αν η συζήτηση πάει στον «εταιρικό σοσιαλισμό», αυτόματα στο μυαλό μας έρχονται εταιρείες σαν τη Google, και όχι τυχαία.

Στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (WEF), κυρίως μέσω του πρόεδρου του Klaus Schwab, συχνά πυκνά ακούμε και διαβάζουμε διάφορα τα οποία περικλείουν όρους όπως «συλλογικά αγαθά», «συλλογική μοίρα», «οικονομική ισότητα», «δικαιοσύνη». Ακόμα περισσότερη έκπληξη προκαλεί η άποψή του ότι η αιτία των δεινών που μας μαστίζουν (με πρώτιστο το οικονομικό στοιχείο) δεν είναι μονάχα ο νεοφιλελευθερισμός μα και η εταιριοκρατία!

Έτσι, μιλάει για το «Great Reset» (ελλ. «Μεγάλη Επαναφορά»), λέγοντας πως αποσκοπεί στον επανασχεδιασμό κάθε μορφής παραγωγικότητας μα και στον έλεγχο της ατομικής δραστηριότητας.

Αν, όμως, αποκωδικοποιήσουμε αυτά τα λεγόμενα, ξεγυμνώνοντάς τα από τις ωραιοποιημένες λέξεις, θα δούμε πως αναφέρεται σε έναν κεντρικά ελεγχόμενο σχεδιασμό κάθε οικονομικής και παραγωγικής δραστηριότητας, που θα καθορίζεται από μια κυρίαρχη ελίτ. Δηλαδή, για το ποιες ανάγκες θα πρέπει να έχουμε και για το τι θα καταναλώνουμε. Έτσι, οι κυβερνήσεις θα επιβάλλουν υπηρεσίες και αγαθά τα οποία θα τους είναι αρεστά.

Εύλογα, εδώ προκύπτει πως οι παραγωγοί που θα εξαιρεθούν από τις διαδικασίες αυτές θα καταφύγουν στη μαύρη αγορά, δίνοντας στους ανθρώπους τη δυνατότητα να αγοράζουν αυτά τα οποία δεν είναι επιθυμητά από την άρχουσα τάξη. Όμως, και εδώ στέκεται αρωγός μια μορφή τεχνολογίας προκειμένου κάτι τέτοιο να καταστεί ανέφικτο. Αυτό είναι το ψηφιακό νόμισμα, που οι περισσότεροι το πρωτογνωρίσαμε με το Bitcoin —το οποίο, διόλου τυχαία, τους τελευταίους δέκα μήνες έχει πενταπλασιάσει την αξία του.

Και πως μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο; Μα, πολύ απλά, με την ψηφιοποίηση του οικονομικού συστήματος, όπου κάθε συναλλαγή θα καταγράφεται και θα ελέγχεται. Αν σήμερα ψωνίσουμε κάτι χρησιμοποιώντας κάρτα, αυτά που καταγράφονται είναι το ονοματεπώνυμο του αγοραστή, το κατάστημα και ο χρόνος της αγοράς. Με το ψηφιακό νόμισμα, όμως, θα καταγράφονται και τα αντικείμενα της αγοράς.

Αυτό σημαίνει πως τα πάντα θα ελέγχονται από μία και μόνο παγκόσμια τράπεζα, εξαλείφοντας το υπάρχον τραπεζικό σύστημα, και μαζί του τους λογιστές και τους εφοριακούς. Και προσέξτε, μιλάμε για ένα και μόνο ψηφιακό νόμισμα κάτω από την ομπρέλα της Παγκόσμιας Τράπεζας. Όχι για όσα ελέγχονται από ιδιώτες, ακόμα και αν αυτοί είναι υπερ-εταιρείες σαν το Facebook, που λανσάρει το δικό του «Libra». Φυσικά, δεν πρόκειται για ψηφιακό νόμισμα που θα βασίζεται σε blockchain.

Όμως, δεν είναι μόνο ο έλεγχος των αγορών, της φοροδιαφυγής και του «ξεπλύματος». Τα πράγματα πάνε ακόμα παραπέρα. Αρκεί να σκεφτούμε πως με το πάτημα μερικών πλήκτρων θα μπορούν να αποκλειστούν ολόκληρες κατηγορίες ανθρώπων. Οποιοσδήποτε θα επιθυμεί μια κυβέρνηση να αποκλείσει ακόμα και από την αγορά νερού ή ψωμιού.

Βέβαια, όταν λένε για την εξάλειψη της φοροδιαφυγής, δεν αναφέρουν και ότι με το ψηφιακό νόμισμα ο ΦΠΑ θα αποδίδεται αυτόματα στο κρατικό ταμείο, το οποίο θα μπορεί κατά το δοκούν να φορολογεί με όποιον συντελεστή επιθυμεί και επιβάλλοντας τον οποιοδήποτε πιθανό ή απίθανο φόρο.

Συνεχίζοντας, είναι ευνόητο πως, πλέον, δε θα υπάρχει η δυνατότητα αποθήκευσης χρήματος. Αν κάποια στιγμή η κεντρική τράπεζα αποφασίσει πως τη συμφέρει ένα capital control ή μια σημαντική μείωση επιτοκίων, οι καταθέτες δε θα μπορούν να κάνουν τίποτε απολύτως. Η μόνη διέξοδος θα είναι η επένδυση και η κατανάλωση. Και τι θα καταναλώνουν; Αυτά που ανέφερα πιο πάνω· όσα θα έχει ήδη προαποφασίσει η εξουσιαστική ελίτ.

Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, δε, κάνει λόγο για ένα παγκόσμιο βασικό εισόδημα. Δηλαδή, όλοι οι πολίτες θα έχουν ένα ενιαίο εισόδημα, ίδιο για όλους. Μιλάμε για ένα νέο, σύγχρονο Bretton Woods, που με τη συμβολή της τεχνολογίας και την παγκοσμιοποίηση της οικονομίας μοιάζει πιο εφικτό από ποτέ. Ίσως και πριν το τέλος της παρούσας δεκαετίας. Μάλλον, μόλις δούμε την καθολική υιοθέτηση των CBDCs θα πρέπει να αρχίσουμε να μετράμε αντίστροφα.

Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, που με αφορμή την πανδημία του COVID-19 έχουν δυναμώσει οι φωνές που μιλούν για την κατάργηση των χαρτονομισμάτων -λόγω μικροβίων- και δεν υπάρχει αμφιβολία πως συν τω χρόνω θα ακουστούν και άλλοι, πραγματικοί και προσχηματικοί, λόγοι.
Η οικονομική τεχνοκρατορία αναδύεται

Έχουμε να κάνουμε με τη διαμόρφωση ενός νέου, παγκόσμιου κοινωνικού συστήματος. Στην κορυφή της πυραμίδας θα βρίσκεται μια ολιγαρχική εταιρική τάξη, με ένα κενό στο ενδιάμεσο που, προφανώς, θα καλυφθεί από τους εντολοδόχους, δηλαδή τους πολιτικούς, ενώ στον πάτο η μάζα θα βιώνει μια μορφή εφαρμοσμένου σοσιαλισμού με ένα εγγυημένο μα ελάχιστο εισόδημα που θα είναι πρακτικά κάτι σαν χαρτζιλίκι, κάπως αντίστοιχο με αυτό που δίδεται σήμερα λόγω της πανδημίας.

Φυσικά, όλα αυτά δεν είναι νέα. Ως ιδέες υπάρχουν για περισσότερο από εβδομήντα χρόνια, προσαρμοζόμενες στις καταστάσεις της κάθε εποχής και με τις ανάλογες ορολογίες. Πλέον, όμως, η τεχνολογία δίνει τη δυνατότητα να εφαρμοστούν, και μάλιστα αναίμακτα. Πρόκειται για μια μεταστροφή τόσο της ανθρωπότητας συνολικά όσο και της ατομικής υπόστασης.

Συγχωρέστε τις κάπως άναρχα εριγμένες σκέψεις και απόψεις μα η πρόθεσή μου με τα πιο πάνω είναι να προσπαθήσουμε να ανακαθορίσουμε τη δύναμη της τεχνολογίας και να συνειδητοποιήσουμε πως η σημερινή της υλοποίηση δεν είναι για το συλλογικό καλό.

Ως επίλογο θα χρησιμοποιήσω ένα απόσπασμα από το ποίημα «Θα σας περιμένω» του Μιχάλη Κατσαρού: «πάρτε μαζί σας νερό. Το μέλλον μας θα έχει πολύ ξηρασία».Facebook Fintech Google Microsoft Tech Giants Technocracy Technology