M. Heidegger: η ανθρώπινη ύπαρξη στη ζωή και τον θάνατο

 

                                         Martin Heidegger

Η ερμηνευτική της ανθρώπινης ύπαρξης

(Ο θάνατος ως φαινόμενο της ζωής)

§1

 Πριν από λίγες ημέρες κυκλοφόρησε ένα νέο βιβλίο μας (σσ. 284) με τον ως άνω τίτλο από τις εκδόσεις Διανόηση ΜΑΣΣΑΛΙΑΣ 12, 10680 ΑΘΗΝΑ. Τηλ: 210 3626350. Τα περιεχόμενα του βιβλίου έχουν ως εξής:

 

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

 

                   ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ...........................................9

                   ΕΙΣΑΓΩΓΗ ...............................................................13

                  §1. Γιατί ο Χάιντεγκερ; ................................................13

                  §2. Δρόμοι της σκέψης ................................................18

                  §3. Άνθρωπος και κόσμος ............................................24

 

           ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: Φιλοσοφία και Φιλοσοφείν…33

                   §1. Τι είναι φιλοσοφία; ...................................................34

                   §2. «… Μια συνομιλία είμαστε …» ..............................44

                   §3. Η διδασκαλία της φιλοσοφίας .................................52

                   §4. Το δράμα της ακαδημαϊκής «φιλοσοφίας» .............60

                   §5. Η Φιλοσοφία ως κριτική επιστήμη ..........................71

                   §6. Η ουσία του λαού και οι ιδεολογίες του ..................91

 

           ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: Καθοδόν προς το Είναι και

                                                      Χρόνος ..................................111

                   §1. Ερμηνεία και Γλώσσα ............................................112

                   §2. Τι είναι το Είναι και Χρόνος; ..................................125

                   §3. Γλώσσα και σκέψη ..................................................140

                   §4. Αγωνία και ανεστιότητα .........................................181

 

           ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ: Χρόνος και θάνατος ..................193

                   §1. Τι είναι Χρόνος; ......................................................194

                   §2. Θάνατος και αυθεντικό Dasein. ............................203

 

           ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ: Ανεστιότητα και εγκόσμια

                                                        διαμονή ................................227

                   Οικοδομείν Οικείν Σκέπτεσθαι ................................228

                   §1. Προκαταρκτικές επισημάνσεις ..............................228

                   §2. Καθοδόν προς την εγκόσμια διαμονή ..................236

                   §3. Να σκεφτούμε το οικείν και το οικοδομείν ..........250

                   §4. Τι είναι το οικείν; .....................................................261

                   §5. Τι είναι το οικοδομείν; ............................................268

                   §6. Τι είναι το τετραμερές; ............................................274

 

Γιατί μας ενδιαφέρει μια ενασχόληση με τον Χάιντεγκερ σήμερα και ειδικά με αυτά τα θέματα που πραγματεύεται το πιο πάνω βιβλίο; Μας ενδιαφέρει ανάμεσα στα άλλα, επειδή η ερμηνευτική πράξη του δεν μένει σε μια επιφανειακή και επιπόλαιη περιδιάβαση της σύγχρονης και της παλαιότερης φιλοσοφικής σκέψης, κάτι που ζούμε χωρίς φειδώ, «χωρίς περίσκεψιν … χωρίς αιδώ» (Καβάφης) στη δική μας πατρίδα, περισσότερο από κάθε άλλη χώρα. Ο Χάιντεγκερ εδώ ερμηνεύεται συνήθως ιδεολογικά και όχι φιλοσοφικά, με ορισμένες ασφαλώς φωτεινές εξαιρέσεις. Τούτο σημαίνει ότι κάθε ιδεολογική προσέγγιση παραποιεί τη σκέψη εν γένει και όχι μόνο τη σκέψη του Γερμανού φιλοσόφου, καθώς, όπως μας λέει και ο ίδιος:

 

«1. Φιλοσοφία είναι ο ακατάπαυστος αγώνας του ερωτάν για την ουσία και το Είναι των όντων.

2. Ετούτο το ερωτάν εντός εαυτού, αυτό καθεαυτό, είναι ιστορικό, τουτέστιν η απαίτηση, η έριδα [=ο αγώνας], η πρόκληση και η τιμή ενός λαού για χάρη της αυστηρότητας και της διαύγασης του πεπρωμένου του.

3 . Η  φιλοσοφία  δεν είναι: επιστήμη, κατασκευή  κοσμοθεωρίας, θεμελίωση γνώσης …»[1].

 

§2

 

Σύμφωνα με το ως άνω κείμενο, η φιλοσοφία έχει να κάνει με την ιστορία του Είναι και της ουσίας των ανθρώπινων όντων, η οποία εκδιπλώνεται ή διαμορφώνεται εντός αυτής της ιστορίας και συναφώς σχετίζεται θεμελιωδώς με τη μοίρα του λαού. Ο λαός, για τον Χάιντεγκερ, δεν είναι ο όχλος ούτε ένα ασυνάρτητο πλήθος μαζικών όντων, που συναντάμε σε διάφορους θεσμούς, σε μορφωτικά ιδρύματα και γενικότερα στην κοινωνία του θεάματος. Ο λαός είναι πάντοτε η φιλοσοφία του, κάτι που υποδηλώνει ότι είναι τότε μόνο λαός και όχι όχλος, όταν φιλοσοφεί για το Είναι, όταν αναζητεί την ουσία ή την αλήθεια του Είναι (του). Υπό την οπτική της φιλοσοφίας του Είναι και του ανθρώπινου Dasein, δηλ. της ανθρώπινης ύπαρξης, μπορεί το καθέκαστο άτομο ή ένας λαός ως ενικότητα [=συλλογική ατομικότητα και μοναδικότητα] να απεγκλωβίζεται από τα ιδεολογικά του ερείπεια και να σκέπτεται αυθεντικά, δηλ. πέραν κάθε δογματικής σκλήρυνσης του μυαλού και κατ’ επέκταση πέραν κάθε ιδιοτελούς ανά-γνωσης και πράξης, εν τέλει πέραν της εχθρότητας για αυτό που ο καθένας δεν είναι ή για το Έτερον. Μια τέτοια απο-ιδεολογικοποίηση δεν μπορεί να πραγματωθεί παρά μόνο μέσα από τον αντι-ιδεολογικό αγώνα της φιλοσοφίας, τον πνευματικό της αγώνα, τον «πόλεμο» κατά τον Ηράκλειτο, που, ως ριζοσπαστική ερμηνευτική αναμέτρηση με καθετί που συσκοτίζει τα αληθινά νοήματα της πραγματικότητας, αποτρέπει ποικίλους επίδοξους «επαγγελματίες φιλοσόφους»[2] να ταυτίζουν τις φαντασιακές τους οντογενέσεις με την αυθεντική σκεψη. Μια τέτοια ταύτιση ο Χάιντεγκερ την κατανοεί ως εξής:

 

«Όλα τα πράγματα περιέρχονται στο ίδιο επίπεδο, σε μια επιφάνεια που μοιάζει με τυφλό καθρέπτη, δεν καθρεφτίζει πλέον, δεν αντανακλά τίποτα πια. Η κυρίαρχη διάσταση έγινε εκείνη της έκτασης και του αριθμού»[3].  

 

Δηλαδή όλα ισοπεδώνονται υπολογιστικά και ποσοτικά, χωρίς να διαφέρουν ουσιωδώς από τη χιτλερική πολιτική της Gleichschaltung [=ευθυγράμμισης].

 

§3

 

Ασφαλώς, κατά τον Χάιντεγκερ, καθετί, που είναι, έχει λόγο ύπαρξης, όπως κάθε είδους ιδεολογισμοί, που κι αυτοί είναι. Έχει λόγο ύπαρξης στο πλαίσιο της πολυμορφίας του Είναι. Κάθε έννοια, κάθε υπαρκτό, ας πούμε το πανεπιστήμιο, μαρτυρούν μια τέτοια πολυμορφία. Η φορά του Λόγου σε συνδυασμό με τα συμβάντα της κάθε χρονικής στιγμής μπορεί να παραπέμπει στο πανεπιστήμιο και άλλοτε να το εννοεί ως κτήριο, άλλοτε ως μορφωτικό ίδρυμα ή ως αντικείμενο των βανδάλων κ.λπ. Κάθε τέτοια πτυχή δεν υποδηλώνει υποχρεωτικά και την αλήθεια ή το νόημα του Είναι ως τέτοιου. Π.χ. ο ως άνω βανδαλισμός ή οποιοσδήποτε –ισμός είναι πάντοτε παρών και περικυκλώνει την ύπαρξή μας, σε όποιο πεδίο κι αν τούτη είναι ενεργοποιημένη. Το Dasein μας τότε βρίσκεται σε «πόλεμο», που μπορεί να τον διεξαγάγει νικηφόρα μόνο ακολουθώντας τη φωνή που του απευθύνει η φιλοσοφία του Είναι (του). Που ενδημεί αυτή η φιλοσοφία; Ενδημεί μέσα στον άνθρωπο, στον κόσμο του και την ουσία του. Το να είσαι άνθρωπος σημαίνει, για τον Χάιντεγκερ, να φιλοσοφείς. Γράφει, μεταξύ άλλων, πολύ παραστατικά:

 

«Μα δεν είμαστε καθόλου "έξω" από τη φιλοσοφία, και τούτο όχι επειδή ίσως διαθέτουμε κάποιες γνώσεις περί φιλοσοφίας. Ακόμη κι αν ρητά δεν γνωρίζουμε τίποτα περί φιλοσοφίας, βρισκόμαστε ήδη εντός της φιλοσοφίας, επειδή η φιλοσοφία είναι μέσα μας και ανήκει σε μας τους ίδιους, με την έννοια μάλιστα ότι πάντοτε ήδη φιλοσοφούμε. Φιλοσοφούμε, ακόμη κι αν δεν γνωρίζουμε τίποτα περί αυτής, ακόμη και αν δεν "ασκούμε φιλοσοφία". Δεν φιλοσοφούμε πότε πότε, αλλά συνεχώς και αναγκαστικά, όσο υπάρχουμε ως άνθρωποι. Να είσαι εδώ ως άνθρωπος σημαίνει να φιλοσοφείς. Το ζώο δεν είναι σε θέση να φιλοσοφεί· ο Θεός δεν χρειάζεται να φιλοσοφεί. Ένας Θεός, που θα φιλοσοφούσε, δεν θα ήταν Θεός, επειδή η ουσία της φιλοσοφίας είναι τούτη: να είναι μια πεπερασμένη δυνατότητα ενός πεπερασμένου όντος»[4].

 

Επομένως, ο άνθρωπος φέρει μέσα του το στοιχείο της φιλοσοφίας και είναι σε θέση, αντίθετα από το ζώο, να «πολεμήσει», με τον τρόπο της ερωτηματικής σκέψης, για να διανοιχθεί προς την ουσία ή την αλήθεια του Είναι (του), διερχόμενος μέσα από την πολυμορφία του τελευταίου. Τούτο έχει ιδιαίτερη σπουδαιότητα, όπως μας λέει αυτός ο μεγάλος φιλόσοφος, στις εποχές μας, όπου το πνεύμα είναι αποδυναμωμένο, παραμερισμένο, παρανοημένο και ο φιλοσοφικός διά-Λογος, εντός και εκτός πανεπιστημίου, έχει περιπέσει σε έναν τέτοιο μαρασμό, ώστε να θεωρείται πως

 

«σήμερα είναι πολύ σημαντικότερο να γνωρίζουμε για τους τελευταίους τύπους αγωνιστικών αυτοκινήτων ή τις πρόσφατες προσπάθειες στον τομέα της κινηματογραφικής τέχνης [παρά για τη φιλοσοφία]»[5].

 

Στο βιβλίο του Είναι και Χρόνος, με το οποίο ασχολείται κατά κόρον ο υπό συζήτηση τόμος, ο Χάιντεγκερ μας διανοίγει προς μια τέτοια οδό γνώσης, που να αποδομεί ό,τι μοιάζει σταθερό, αδιαμφισβήτητο και πάγιο «επίτευγμα» ‒σαν αυτό του ως άνω αποσπάσματος‒ της απόλυτης υποκειμενικότητας του σήμερα και να καθιστά τα πάντα μετέωρα, υπό την οπτική του «αγώνα» του εντός του κόσμου Dasein, δηλ. της ανθρώπινης ύπαρξης, προκειμένου να βιώνει και να συμβιώνει με τελικό προ-ορισμό το Είναι προς θάνατο.