B. Brecht: Η έννοια της αλλαγής στη ζωή μας

Bertolt Brecht

1898-1956

Πώς φιλοσοφείται η αλλαγή;

§1

Ένα ποίημα:

ΟΛΑ ΑΛΛΑΖΟΥΝ

Όλα αλλάζουν.  

Να ξαναρχίσεις μπορείς και με την τελευταία σου πνοή.

Μα ό,τι έγινε έγινε. 

Και το νερό που έριξες στο κρασί σου

δεν μπορείς να το ξαναβγάλεις.  

Ό,τι έγινε έγινε.   Το νερό που έριξες στο κρασί σου 

δεν μπορείς να το ξαναβγάλεις·

όλα όμως αλλάζουν.

Να ξαναρχίσεις

Μπορείς και με την τελευταία σου πνοή.

§2

Ένα σχόλιο

Ι. Το ποίημα είναι από τα πιο γνωστά του Μπ. Μπρεχτ και γράφτηκε γύρω στο 1944. Για θέμα του έχει την καθολική αλλαγή. Δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο που να μην υπόκειται σε αλλαγή. Η αλλαγή δεν συνιστά κάποιο εξωτερικό χαρακτηριστικό της πραγματικότητας αλλά το πιο εσωτερικό της στοιχείο, που την καθιστά ενεργό πραγματικότητα. Το ζητούμενο είναι πώς το ανθρώπινο υποκείμενο μπορεί να αποκτήσει συνείδηση αυτής της αλλαγής και να συντονίσει αντίστοιχα την ενεργό του στάση με την ενέργεια της πραγματικότητας.

ΙΙ. Ως προς την αρχιτεκτονική του ποιήματος ο Μπ. Μπρεχτ χρησιμοποιεί τις ίδιες διατυπώσεις και στις δυο στροφές, αλλά τις διατάσσει διαφορετικά και έτσι επιτυγχάνει αλλαγή του περιεχομένου.

ΙΙΙ. Ως προς την αναλυτική του περιεχομένου: στους στίχους βρίσκουμε να θεματοποιούνται δυο φαινόμενα: πρώτα πρώτα, αρχίζοντας ήδη από τον δεύτερο στίχο, ο ποιητής τονίζει με έμφαση πως πρέπει να ακολουθούμε το ρυθμό της αλλαγής και να δίνουμε προς τούτο όλο μας το Είναι έως και την τελευταία μας πνοή. Ως υπαρκτικές οντότητες δεν μπορούμε και δεν αξίζει να ακινητοποιούμαστε εντός των ορίων του παρελθόντος, εντός του πλαισίου των ανύπαρκτων δυνατοτήτων, όπου μας κρατάει χειραγωγημένους και αδύναμους για δράση ό,τι έχει συμβεί. Έτσι θέτει την αναγκαιότητα ενεργοποίησης του υποκειμένου με βάση τις επιταγές της πραγματικότητας, στην οποία είναι εκτεθειμένο το πεπρωμένο μας.     

IV.  Δεύτερον, αναφέρεται άμεσα στην αδυναμία μας να επηρεάσουμε το παρελθόν: ό,τι έχει γίνει, έχει γίνει και δεν αλλάζει. Αυτό που αλλάζει είναι μόνο το παρόν και συναφώς το μέλλον. 

V. Ενώ στην πρώτη στροφή ο Μπ. Μπρεχτ μιλάει πρώτα για τη δυνατότητα αλλαγής και μετά για το γεγονός: «ό,τι συμβαίνει, συμβαίνει και δεν γυρίζει πίσω», στη δεύτερη στροφή ξεκινάει αντίστροφα. Κατ’ αυτό τον τρόπο δεν αφήνει περιθώρια για μερική πραγμάτευση του θέματος ούτε για οποιαδήποτε μορφή συμβιβασμού και υποχώρησης ή παραίτησης από το αγωνιστικό πνεύμα της ζωής, όπως μας έχει διδάσκει ο Ηράκλειτος: «πόλεμος πατήρ πάντων …».