Το ελλειψοειδές σχήμα του αρχαίου θεάτρου του Θορικού. Μια πιθανή εξήγηση (I)

Λίγο πριν μπούμε στο Λαύριο από την βόρεια είσοδο, στην περιοχή του Θορικού, συναντούμε τον λόφο Βελατούρι, στους πρόποδες της Νοτιοδυτικής και Δυτικής πλαγιάς του οποίου εκτείνεται η αρχαία πόλη του Θορικού με δεσπόζουσα την παρουσία του αρχαίου ομώνυμου θεάτρου (Φωτό 1) .

Φωτ.2. A. Βόρεια Ανατολική άνω άποψη του θεάτρου Β, Γ. Λεπτομέρεια της Βόρειας δυτικής τοξωτής πρόσβασης από την άνω πλευρά του θεάτρου
Η αρχαία πόλη του Θορικού, όπως μας είναι γνωστό από τις ανασκαφές από το 1820 ως το 1995 που πραγματοποιήθηκαν από την “εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία”, την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών (1886), τη Βελγική Αρχαιολογική Σχολή (1963-1976), τη Β΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και την Εταιρεία των Dilletanti, είναι έμφορτη με πολυειδή μνημεία και απετέλεσε σημαντικό μεταλλευτικό κέντρο εξόρυξης και επεξεργασίας μετάλλων. Η Βελγική Αρχαιολογική Σχολή εντόπισε τη μεταλλευτική στοά που βρίσκεται ακριβώς δίπλα από το αρχαίο θέατρο Θορικού. Μάλιστα, ο καθηγητής H.F. Mussche, επικεφαλής των Βελγικών ανασκαφικών αποστολών, επέμενε χαρακτηριστικά ότι ο Θορικός αποτελεί μία από τις αρχαιότερες βιομηχανικές ζώνες της Ευρώπης (Τζεφέρης, 2018).

Όσο αφορά στο πότε ξεκίνησαν οι μεταλλευτικές – μεταλλουργικές εργασίες, σύμφωνα με την διακεκριμένη επιστημονική ομάδα Γάλλων αρχαιολόγων και μεταλλειολόγων, υπό την επίβλεψη του Καθηγητή D. Morin, η οποία - στα πλαίσια διευρωπαϊκού προγράμματος- διερευνά τα τελευταία χρόνια ένα περίπλοκο δίκτυο από στοές, φρέατα και θαλάμους ανατολικά του θεάτρου Θορικού, ημεταλλευτική δραστηριότητα θα μπορούσε να χρονολογηθεί στην τελικήΝεολιθική/Πρώιμη Ελλαδική εποχή δηλαδή περίπου το 3.200 π.Χ. (4η – 3η χιλιετία π.Χ.) (“Ανασκαφή”, 2016)

Φωτ.3. A. To Θέατρο από τα ΝοτιοΔυτικά Β. Περιγράμματα πελμάτων σε ακιδογράφημα στα βράχια του Θορικού Γ. Αναλληματικός τοίχος ΒΔ του θεάτρου

To σημαντικότερο όμως αξιοθέατο είναι χωρίς αμφιβολία το αρχαίο θέατρο, το οποίο ανασκάφηκε αρχικά από την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών το 1886. Η αρχαιολόγος Μ. Οικονομάκου αναφέρει ότι “το θέατρο του Θορικού θεωρείται ότι είναι το αρχαιότερο στον Ελλαδικό χώρο και μοναδικό για το ιδιόμορφο ελλειψοειδές-ακανόνιστο σχήμα του. Το θέατρο, όπως αναφέρει ο καθηγητής T. Hackens (1939-1997) ο οποίος μελέτησε και χρονολόγησε τις φάσεις κατασκευής του στο πλαίσιο ερευνών της Βελγικής Αρχαιολογικής Σχολής, κατασκευάστηκε στη φυσική αμφιθεατρική πλαγιά στη νότια πλευρά του λόφου Βελατούρι σε τρεις φάσεις:

Στην πρώιμη μορφή του η οποία ανάγεται στα τέλη του 6ου πΧ αι. (πρώτη φάση) περιλαμβάνει την ορχήστρα και την πρώτη διευθέτηση της πλαγιάς του λόφου που λειτούργησε ως φυσικό κοίλο. Αρα πράγματι, το συγκεκριμένο θέατρο, μαζί με το θέατρο του Ικαρίου (βρίσκεται στην περιοχή του σημερινού Διονύσου Αττικής, πατρίδα του Θέσπη δημιουργού της τραγωδίας) που είναι επίσης του τέλους του 6ου πΧ αι. αλλά ελάχιστα διασώζεται, αποτελεί από τα αρχαιότερα σωζόμενα θέατρα του ελληνικού πολιτισμού.

Ακολούθως στα μέσα του 5ου αι. π.Χ. η ορχήστρα επεκτάθηκε και κατασκευάστηκαν ο δεύτερος τοίχος που υποστηρίζει την ορχήστρα και το κατώτερο κοίλο με τα λίθινα εδώλια ώστε την περίοδο αυτή το θέατρο χωρούσε περίπου 2000 θεατές (δεύτερη φάση). Αργότερα, στα μέσα του 4ου π.Χ αι,. κατασκευάστηκε το ανώτερο κοίλο, οι είσοδοι από την ανατολική και δυτική πλευρά και ο «αναλημματικός τοίχος» (τρίτη φάση). Με την προσθήκη αυτή το θέατρο στην τελική του μορφή χωρούσε πάνω από 3000 θεατές. (Φωτό 2, 3).

Φωτ.4. Σχεδιαστική αποτύπωση του θεάτρου του Θορικού . Διακρίνεται το ιδιόμορφο ελλειψοειδές σχήμα.
Τα κοίλα το θεάτρου, κατώτερο και ανώτερο δεν έχουν ημικυκλικό αλλά το ιδιόμορφο ελλειψοειδές/ ακανόνιστο σχήμα που αποτελεί και ένα ερωτηματικό για τους μελετητές αρχαιολόγους και ιστορικούς (φωτ. 4). Το ίδιο και η ορχήστρα η οποία δεν είναι κυκλική όπως σε μεταγενέστερα θέατρα, όπως π.χ. της Επιδαύρου (πρώτη φάση κατασκευής τέλη 4ου αι. πΧ και δεύτερη μέσα του 2ου αι. πΧ) αλλά και του Διονύσου στην Αθήνα (θεμελιώθηκε πιθανώς τον 6ο π.Χ. αι., έκτοτε επανοικοδομήθηκε αρκετές φορές, ενώ σήμερα έχει τη μορφή του 4ου αι.) (φωτ. 5)

Φωτ. 5. Αρχαία θέατρα με ημικυκλική ανάπτυξη σε ορχήστρα και κοίλα. Α.Το αρχαίο θέατρο Ασκληπιείου Επιδαύρου και Β. Σχεδιαστική αποτύπωση αρχαίου θεάτρου Διονύσου Αττικής
Οι πλέον πρόσφατες μελέτες συσχετίζουν το κοίλο και την ορχήστρα θεάτρου Θορικού με άλλα μεταγενέστερα και υποστηρίζουν ότι η διαφορά οφείλεται μάλλον στο γεγονός ότι το θέατρο Θορικού έχει ακανόνιστο σχήμα κυρίως ως πρωϊμότερο των άλλων. Για παράδειγμα, το θέατρο του Διονύσου στην Αθήνα, θεωρείται ότι είχε το ίδιο ακανόνιστο αρχικό σχήμα, την περίοδο που θεμελιώθηκε δηλ. τον 6ο αιώνα, εντούτοις εν συνεχεία μετετράπη σε ημικυκλικό κατά την εποχή του Λυκούργου (390-324/4ος π.Χ), όπως δηλ. σώζεται σήμερα, με σκοπό την καλύτερη ακουστική και οπτική επαφή με τα δρώμενα στην σκηνή και ορχήστρα (Δερμάτης Γ 2010, Βαλαβάνης Π. 2009).

[Αναδημοσίευση από το https://www.huffingtonpost.gr]

Δρ. Δημήτρης Μπίτζιος , Δρ. Πέτρος Τζεφέρης