Πως καταστράφηκε το Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού;

Ερείπια από το Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού , Charles Newton[1846]









Το εντυπωσιακό ταφικό μνημείο του Μαύσωλου, δημιούργημα των αρχιτεκτόνων Σάτυρου και Πύθεου, δέσποζε για χρόνια στην αγορά της Αλικαρνασσού. Η κατασκευή του ολοκληρώθηκε το 351 π.Χ, ενώ επικρατεί η άποψη ότι ήταν σε σχετικά καλή κατάσταση ως τον 14ο αιώνα. Τότε, τμήμα του καταστράφηκε από σεισμό, ενώ οι Ιωαννίτες ιππότες κατεδάφισαν το υπόλοιπο για να χρησιμοποιήσουν το οικοδομικό υλικό στο κάστρο του Αγίου Πέτρου. Μέχρι σήμερα δεν είναι ακριβές πότε και πώς καταστράφηκε το Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού, ένα από τα 7 θαύματα του αρχαίου κόσμου.

Ιχνηλατώντας την πόλη του 4ου π.Χ

Το 1000 π.Χ ιδρύεται η πατρίδα του Ηροδότου. Οι Δωριείς εγκαθίστανται γύρω από το νησί Ζεφύριο [Κάστρο Αγ.Πέτρου] που συνδεόταν με αμμώδη ισθμό[τόμπολο] με την ξηρά. Εκεί ανακαλύφθηκαν ερείπια από ιωνικό ναό του Απόλλωνα[5ου αιώνα π.Χ]. Οι νέοι άποικοι περιορίζουν τους αυτόχθονες Κάρες στον λόφο Kaplan Kalesi [Σαλμακίς] και σιγά σιγά εξαπλώνονται στο εσωτερικό, στην περιοχή δυτικά από το λιμάνι.
Στα χρόνια του Μαυσώλου [377-352 π.Χ] η πόλη εκτείνεται αμφιθεατρικά πάνω από τη θάλασσα [δες χάρτη]. Στο χαμηλότερο έδαφος βρισκόταν ο κύριος δρόμος για την Αγορά [στη θέση ενός παλαιότερου που υπήρχε από τον 5ο αιώνα π.Χ]. Ο Μαύσωλος έφτιαξε μια νέα μεγαλοπρεπή αγορά, που έμοιαζε με αυτή της Ρόδου. Βορειότερα στο κέντρο της ακρόπολης [Ακρόλιθος] υπήρχε ναός αφιερωμένος στον Άρη, με κολοσσιαίο άγαλμα του, το οποίο φτιάχτηκε από τον Λεωχάρη [ή τον Τιμόθεο]. Στην κορυφή του δεξιού τμήματος της πόλης βρισκόταν ο ναός της Αφροδίτης και του Ερμή, κοντά στην περίφημη πηγή Σαλμακίδα όπου οι Κάρες είχαν χτίσει την ομώνυμη πόλη που μετέπειτα προσαρτήθηκε στην Αλικαρνασσό. Επίσης υπήρχαν ένα υπαίθριο ιερό αφιερωμένο στη Δήμητρα,και στη νοτιοανατολική πλαγιά [Göktepe] το αρχαίο θέατρο του 4ου αιώνα π.Χ, χωρητικότητας 12.000-13.000 θεατών, σε υψόμετρο 44μ.
Η πόλη επικοινωνούσε με την ενδοχώρα, στα ανατολικά με την πύλη των Μυλάσων, η οποία δεν σώζεται, και δυτικά με την πύλη της Μύνδου που πρέπει να ήταν ένα από τα πιο αδύναμα τμήματα της γραμμής άμυνας της πόλης. Κοντά βρισκόταν το σατραπικό μαρμάρινο παλάτι του Μαύσωλου.
Η πόλη της Αλικαρνασσού περιβαλλόταν από ισχυρό τείχος που σχεδίασε ο Μαύσωλος και χτίστηκε το 364 π.Χ, το οποίο έφτανε τα 7 χιλιόμετρα. Το μεγαλύτερο μέρος του είναι πολυγωνικό - εκτός από τη δυτική πλευρά. Για την κατασκευή του είχαν χρησιμοποιηθεί ντόπια υλικά, από τραχείτη, ασβεστόλιθο και ιγκνιμβρίτη.
Κοντά στην αγορά ήταν το Μαυσωλείο σε βραχώδες υπόβαθρο με υψόμετρο 11μ. από την τωρινή στάθμη της θάλασσας.

Το «άτρωτο» Μαυσωλείο;

Τα ερείπια του Μαυσωλείου είναι ορατά σήμερα, βρίσκονται σχεδόν ένα χιλιόμετρο βόρεια από το λιμάνι της Αλικαρνασσού. Η αρχική θέση του προτάθηκε από τον καθηγητή Donaldson. Το 1846 το Βρετανικό Μουσείο έστειλε τον αρχαιολόγο Charles Newton να αναζητήσει τα απομεινάρια του Μαυσωλείου. Ο Newton μπόρεσε να εντοπίσει τη θέση του μνημείου μελετώντας τους αρχαίους συγγραφείς και τις αναφορές των περιηγητών.
Ο σχεδιασμός του Μαυσωλείου, αν και σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα, ήταν εμπνευσμένος από το Μνημείο Νηρηίδων της Ξάνθου της Λυκίας του 4ου αιώνα π.Χ.
Χτίστηκε πάνω σε μια πέτρινη τετράγωνη πλατφόρμα που ήταν κοντά στην ακτογραμμή. Κατασκευάστηκε από τούβλα και καλύφθηκε από λευκό μάρμαρο από το νησί του Μαρμαρά Προκονήσι [ανάμεσα στα Δαρδανέλια και το Βόσπορο]. Η μεταφορά των μαρμάρινων τεμαχίων ήταν ιδιαίτερα δύσκολη, καθώς οι τεχνικές μεταφοράς βαριών μαζών δεν ήταν ακόμη γνωστές εκείνη την εποχή. Επιπλέον έγινε χρήση πράσινου ανδεσίτη, ενός ντόπιου ηφαιστειακού βράχου.
Η κατασκευή του Μαυσωλείου προϊδεάζει ότι φτιάχτηκε για να αντέξει στο χρόνο. Οι μηχανικοί του γνώριζαν την γεωλογική ιστορία της Αλικαρνασσού. Τα μεγάλου πάχους και ισχυρά θεμέλια που κατελάμβαναν μεγαλύτερη επιφάνεια από εκείνη του κτιρίου, τα καλά οικοδομικά υλικά του μεγαλοπρεπούς μνημείου και η τοποθέτηση πάνω σε βραχώδες έδαφος παραπέμπουν σε αντισεισμική κατασκευή που ήταν σε θέση να αντέξει έναν σεισμό μεγέθους έως 7 βαθμούς.
Το μνημείο φαίνεται να έχει διατηρηθεί μέχρι τον 12ο αιώνα, αλλά κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα σταδιακά οι τοίχοι και οι στέγες κατέρρευσαν και οι πέτρες χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή των γύρω κτιρίων. Ο Ευστάθιος έγραψε στον 12ο αιώνα ότι «ήταν και είναι ένα θαύμα», και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι καταστράφηκε, πιθανότατα από σεισμό, μεταξύ αυτής της περιόδου και του 1404, όταν οι Ιππότες του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήμ έφτασαν και ανέφεραν ότι ήταν σε ερείπια. Ωστόσο, ο Λούτρελ σημειώνει ότι εκείνη την εποχή οι Έλληνες και οι Τούρκοι δεν είχαν κανένα όνομα, ούτε θρύλο για να εξηγήσουν την παρουσία αυτών των κολοσσιαίων ερειπίων, υποδηλώνοντας την καταστροφή του πολύ νωρίτερα.
Στις αρχές του 15ου αιώνα, οι ιππότες του Αγίου Ιωάννη της Μάλτας εισέβαλαν στην περιοχή και έχτισαν το τεράστιο κάστρο από πέτρες του Μαυσωλείου. Μέχρι το 1522, σχεδόν κάθε μπλοκ του Μαυσωλείου είχε αποσυναρμολογηθεί. Ένας από τους ιππότες περιγράφει τη λεηλασία του τάφου λέγοντας: «Πρώτα βρήκαμε τις σκάλες που οδηγούσαν στο τάφο κάτω από το έδαφος και ήμασταν χωρίς ανάσα στο εντυπωσιακό θέαμα μπροστά στα μάτια μας. Μετά αρχίσαμε να λεηλατούμε τον τόπο, αλλά δεν είχαμε πολύ χρόνο επειδή μας διέταξαν να γυρίσουμε πίσω στο κάστρο. Την επόμενη μέρα, όταν επιστρέψαμε πολύτιμα χρυσά κοσμήματα ήταν διάσπαρτα γύρω από τον τόπο ...». Ο ταφικός θάλαμος κατά πάσα πιθανότητα ήταν συλημένος πολύ νωρίτερα από την εποχή των Ιπποτών.

Σεισμοί της Αλικαρνασσού;

Η αρχαία Αλικαρνασσός ήταν ένας τόπος φυσικά οχυρωμένος, ευνοϊκός για το εμπόριο και με ένα βολικό λιμάνι. Κατά την μακρόχρονη ιστορία της η πόλη δέχτηκε συχνά τις επισκέψεις του Εγκέλαδου όσο και των κατακτητών. Τα ερείπια των αρχαίων πόλεων της βρίσκονται κάτω από τη σημερινή σύγχρονη πόλη.
Σύμφωνα με ιστορικές μαρτυρίες το 62, και το 58 π.Χ. πειρατές λεηλάτησαν την πόλη, αλλά δεν κατέστρεψαν το μνημείο. Τον 2ο αιώνα π.Χ, η Αλικαρνασσός αποτελεί μια μετρίου μεγέθους ακμάζουσα πόλη. Επιγραφή από την Κω αναφέρει ότι είχε 4.000 πολίτες.
Ο Newton που διεξήγαγε ανασκαφικές έρευνες μεταξύ 1856-1857, λέει ότι «κατεβαίνοντας στα γόνιμα εδάφη κοντά στο λιμάνι, μέχρι την ακτή [στα ανατολικά] βρισκόταν η ελληνική συνοικία. Κοντά στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου, εξακολουθούν να υπάρχουν τεράστια αρχαία θεμέλια».
Κάποιοι υποστηρίζουν ότι το Μαυσωλείο παρέμεινε σε καλή κατάσταση μέχρι να πέσει από ένα ισχυρό σεισμό με μέγεθος 8,0, με επίκεντρο λίγο έξω από το Καστελλόριζο, το 1303 μ.Χ.
Ομως, η Αλικαρνασσός γειτνιάζει με δύο σημαντικές ζώνες διάρρηξης ρηγμάτων που έχουν διαδραματίσει σπουδαίο ρόλο στην ιστορία της πόλης: Το Ρήγμα Κω και το Ρήγμα Gokova. Σύμφωνα με ιστορικές τουρκικές πηγές ο σεισμός του 1493 μ.Χ, με μέγεθος 6.8 βαθμούς, που συνοδεύτηκε από τσουνάμι, ήταν ο πιο καταστροφικός στην σύγχρονη ιστορία της Αλικαρνασσού. Η πηγή του σεισμού ήταν το Ρήγμα Κω.
Σημαντικοί σεισμοί που έπληξαν την Αλικαρνασσό ήταν το συμβάν με μέγεθος Μ6.8 του 411 π.Χ το οποίο κατέστρεψε την πόλη των Δωριέων όπως και ο μέγιστος σεισμός Μ7+ του 554 μ.Χ που στην κυριολεξία ρήμαξε το νοτιοδυτικό τμήμα της χερσονήσου.
Επιπλέον καταστροφικά επεισόδια ήταν αυτό του 27 π.Χ από τις Τράλλεις, οι σεισμικές ακολουθίες του 1ου αιώνα π.Χ και ο σεισμός Μ6.6 του 334 μ.Χ που προήλθε από διεργασίες του ρήγματος Gokova.
Από τους προαναφερθέντες σεισμούς μόνο ένας θα μπορούσε προκαλέσει σημαντική ζημιά στο Μαυσωλείο. Ο σεισμός και το τσουνάμι του 554 μ.Χ. με μέγεθος 7+. Κατά τη διάρκεια των βυζαντινών χρόνων, η Αλικαρνασσός συνεχίζει την ιστορική της πορεία ως σημαντικό αστικό κέντρο, είναι έδρα επισκοπής, όμως η καλοφτιαγμένη κατασκευή δεν πρέπει να συντηρήθηκε με αποτέλεσμα με τον χρόνο να έχει αρχίσει η φθορά της.
Το 654-655 λεηλατείται, όπως και η Έφεσος και η Σμύρνη, από τις δυνάμεις των Ομμεϋαδών Αράβων. Ο σεισμός του 1493 προξένησε περαιτέρω ζημιές στο Μαυσωλείο. Το 1494 από τις πέτρες του θα κατασκευαστεί το κάστρο του Αγίου Πέτρου. Η πόλη καταλήφθηκε από τους Οθωμανούς το 1522 και μετονομάστηκε σε Μπόντρουμ. Τότε χάνονται τα ίχνη του μνημείου έως ότου ο Newton ανακάλυψε τα ερείπιά του.

[Γεωδίφης]

Πηγές

1.Βικιπαίδεια
2.Travels and discoveries in Levante-C.T.Newton,1865
3.Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού
4.Σεισμοί της Ελλάδας-Β&Κ Παπαζάχου
5.Halicarnassus, Cnidus, & Branchidie-C.T.Newton, 1862