«Η δημοκρατία νοσεί - Τέσσερις συνταγές για τη θεραπεία της»

Του Λουτσάνο Φλορίντι*

Η ιταλική δημοκρατία πάσχει από μία ασθένεια που λέγεται λαϊκισμός. Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο αυτό συνέβη είναι πέρα για πέρα σημαντική, ώστε να μην ξανακυλήσουμε. Όμως, για να ιαθεί χρειάζεται μία νέα θεραπεία, κι όχι δάκρια, αλληλοκατηγορίες, ή τύψεις. Ευελπιστώ πως εκείνοι που έχασαν στις τελευταίες εκλογές το γνωρίζουν καλά. Ιδού όμως κάποιες προτάσεις για το «τι χρη δράν» Καταρχάς, πρέπει να τονισθεί η ιταλική δημοκρατία πάσχει από «βακτηριακή αντίσταση» στην ίδια την ιδέα της δημοκρατίας. Αλλά, από τη δεύτερη μεταπολεμική περίοδο και μετά, η έννοια δημοκρατία θεωρείται το αντιβιοτικό δια πάσαν πολιτικήν νόσον.

Πως λειτουργεί αυτό; Με την εξής λογική: είναι η Βόρεια Κορέα κακή; Είναι, αλλά επειδή στη χώρα τούτη εκλείπει και το ελάχιστο δείγμα δημοκρατίας. Δεν γίνονται σεβαστά τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Κίνα; Περισσότερη δημοκρατία. Και τι μπορεί να γίνει στη Ρωσία εάν δεν της χορηγηθεί η η δόση της δημοκρατίας; Έτσι, όταν ασθενεί η ίδια η δημοκρατία, στην προκειμένη περίπτωση από τη νόσο του λαϊκισμού, ο μεγάλος πειρασμός είναι να αυξήσουμε τη δόση, με ποσολογίες από on-line πλατφόρμες, δημοψηφίσματα, ή tweets. Επιδιώκουμε μια άμεση και παραχρηματική δημοκρατία, που θα σηκώνει το χέρι για να ψηφίσει για τα πάντα. Και γι 'αυτό καταλήγουμε στην ασταθή τυραννία της αυτοσχέδιας πλειοψηφίας, η οποία συγχέει την, η οποία είναι κατά βάση συνεργασία, με την αγωνιστικότητα, η οποία είναι ανταγωνισμός. Όλα αυτά είναι αναποτελεσματικά και επιδεινώνουν τη ζημιά του λαϊκισμού., Έτσι, η λύση γίνεται μέρος του προβλήματος.

Σήμερα χώρες όπως η Ιταλία, η Μεγάλη Βρετανία και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν γίνει ανθεκτικές στην δημοκρατία-αντιβιοτικό. Θα πρέπει να αλλάξουμε τη θεραπεία. Αλλά και σ’ αυτήν την περίπτωση ελλοχεύει ο κίνδυνος να πέσουμε στον άλλο πειρασμό, τον αντιφιλελευθερισμό. Οι μη φιλελεύθερες δημοκρατίες είναι στη μόδα, τις βλέπουμε στην Ουγγαρία, τη Ρωσία, τη Σιγκαπούρη ή την Τουρκία. Η δημοκρατία έχει γίνει στην περίπτωση αυτή ανθεκτική στις περαιτέρω δόσεις της δημοκρατίας και βλέπει στον αντιφιλελευθερισμό μια λύση. Δεν έχουμε τίποτα να προσάψουμε στην αποτελεσματικότητα της παρέμβασης, υπήρξε απόλυτα επιτυχημένη, κρίμα όμως που ο ασθενής απέθανε. Διότι ναι μεν ο αντιφιλελευθερισμός ίσως είναι σε θέση να υπερασπιστεί κάποια μορφή κοινωνικής ειρήνης και ασφάλειας, εν τέλει όμως καταπνίγει τις αρετές της ανεκτικότητας, της ελευθερίας και της δικαιοσύνης, τις θεμελιώδεις εκείνες αξίες τις οποίες κάθε είδους δημοκρατία δημιουργήθηκε για να υπερασπιστεί. Η θεραπεία τότε δεν είναι περισσότερη δημοκρατία, που καταλήγει αυξάνοντας τον λαϊκισμό, ή λιγότερη δημοκρατία, η οποία αυξάνει την αντιφιλελευθερισμό , αλλά μια καλύτερη δημοκρατία, η οποία είναι αντίπαλος του λαϊκισμού και φιλελεύθερη, η οποία θα δύναται να αντιπαρέλθει της δικτατορίας της πλειοψηφίας και θα εκπροσωπεί, προασπίζει και να συμβιβάζει τα νόμιμα συμφέροντα όλων, ακόμη και των μειονοτήτων. Έτσι, η πρώτη συνταγή είναι: χρειάζονται όλοι οι καλοί, απ’ όπου και εάν προέρχονται.

Η δεύτερη χρόνια ασθένεια από την οποία πάσχει η ιταλική δημοκρατία είναι αυτή του φαύλου κύκλου. Όσο πιο νοσηρή είναι η δημοκρατία, τόσο λιγότερη είναι η εμπιστοσύνη που τρέφει ο κόσμος στην πολιτική, τα όσο περισσότερο η κοινωνία των πολιτών στρέφει την πλάτη στους θεσμούς και αδιαφορεί για την δημόσια διοίκηση, πασχίζοντας να ασχοληθεί με τις δικές της υποθέσεις, επιδεινώνοντας όμως έτσι την υγεία της δημοκρατίας και της πολιτικής. Στην πραγματικότητα, αυτό είναι ένα σημάδι μίας υγιούς αντίδρασης. Σημαίνει πως το κοινωνικό σώμα είναι ακόμη ζωντανό και ότι ο πόνος του αυτός είναι προάγγελος ελπίδας για τη θεραπεία. Επειδή στην Ιταλία υπάρχει ένα τεράστιο απόθεμα καλής θέλησης, κοινωνικών δεξιοτήτων και εμπειριών. Αυτό αποδεικνύεται από πάνω από έξι και μισό εκατομμύριο εθελοντές που δραστηριοποιούνται στη χώρα. Το πρόβλημα είναι ότι αυτό το αποθεματικό θεωρεί την πολιτική ως ένα αποκρουστικό πράγμα. Στην καλλίτερη περίπτωση υιοθετεί το πρόταγμα «ο σώζων εαυτόν σωθείτω», ενώ στη χειρότερη περίπτωση προσφεύγει στη λεγόμενη ψήφο διαμαρτυρίας. Αλλά το να καταφεύγουμε μόνο στην κοινωνία των πολιτών είναι αυτοκαταστροφικό, διότι έτσι αγνοούμε πως μπορούν να υπάρξουν και απατεώνες στην άλλη πλευρά του Τιτανικού, και συνάμα είναι αντιπαραγωγική, διότι αποσπά την προσοχή από την προσπάθεια να βρούμε μια λύση που θα αποτρέψει την καταστροφή. Συνεπώς, ένα μέρος της θεραπείας συνίσταται στο να μετατρέψουμε τον θυμό και την αηδία σε δύναμη και πάθος να προωθήσουμε μία καλλίτερη κοινωνία. Άρα, η δεύτερη συνταγή είναι: να συμπεριληφθούν όλοι οι καλοί στην πολιτική.

Ερχόμαστε στο τρίτο πρόβλημα: σήμερα, η δημοκρατία, όχι μόνο η ιταλική, στερείται του οξυγόνου για ένα ανθρώπινο σχέδιο στον εικοστό πρώτο αιώνα. Η προηγούμενη γενιά είχε το καθήκον να ανασυγκροτήσει μία χώρα, να εγκαθιδρύσει μια συνταγματική δημοκρατία, να δρομολογήσει μια οικονομική άνθηση και μία πλατειά ευημερία. Τώρα που, κατά το μάλλον ή ήττον, αυτοί οι στόχοι επιτυγχάνονται, είμαστε απογοητευμένοι και από το "περισσότερο" και ι από το "λιγότερο". Ένα αβέβαιο και ισοπεδωμένο μέλλον, διόλου διαφορετικό από το παρόν, είτε μας καταθλίβει, είτε μας εκνευρίζει, αλλά επ’ ουδενί μπορεί να μας κινητοποιήσει. Λείπει κάτι που θα μπορούσε πραγματικά μας ενθουσιάσει, ένας κόσμος στον οποίο φιλοδοξούμε να ζούμε και τον οποίο θα θέλαμε να χτίσουμε όλοι μαζί. Δεν ζούμε μόνο με δάνεια. Γι' αυτό οι διάφοροι φονταμενταλισμοί αποτελούν έναν μεγάλο πειρασμό. Στα δεκαοχτώ του, μπορεί κάποιος κάλλιστα να φθάσει να λαχταρά ότι θα πεθάνει αγκαλιά με ένα καλάσνικοφ, κι όχι για την επόμενη έκδοση του iPhone. Η θεραπεία πρέπει να ξεκινά από ένα κοινό ανθρώπινο εγχείρημα, που θα είναι άξιο ο καθένας να δεσμευθεί για την επίτευξή του. Η τρίτη συνταγή συνταγή συνίσταται στο εξής: οι καλοί θα πρέπει να σχεδιάσουν από κοινού ένα κοινό ανθρώπινο σχέδιο.

Ας πάμε παρακάτω. Το επίθετο που συχνότερα συνδέεται με το "έγκλημα" είναι "οργανωμένο". Οι κακοποιοί γενικά οργανώνονται επειδή μοιράζονται ένα σαφές και έντονο συμφέρον και την παντελή απουσία ηθικών φραγμών για να το επιτύχουν. Οι καλοί είναι ανοργάνωτοι, επειδή τα συμφέροντά τους είναι πολλαπλά και συχνά αντικρουόμενα, ενώ είναι ανεκτικοί και σέβονται τα συμφέροντα των άλλων. Πώς λοιπόν να μην χάνουν το παιχνίδι οι καλοί; Χρειάζεται μία δύναμη, πολύ πιο δεσμευτική από το συμφέρον και συνάμα μία επιτακτικότητα που να τους εξαναγκάζει στη φυσιολογική υπέρβαση των διαφωνιών. . Τώρα, αυτή η δύναμη ονομάζεται ελπίδα, που είναι διαφορετική από την όποια χίμαιρα, ενώ και το επείγον αναβλύζει από τη νόσο καθαυτή του λαϊκισμού. Ήρθε η ώρα να οργανωθούν και οι καλοί, προκειμένου να συμβάλουν στην ήττα του αχαλίνωτου λαϊκισμού. Επειδή δεν είναι αλήθεια πως "όλα βοηθούν". Μόνο ένα οργανωμένο σύνολο κάνει τη διαφορά, όπως όταν σπρώχνουμε το αυτοκίνητο που δεν ξεκινά, όλοι μαζί. Τέταρτη συνταγή: Oι καλοί θα πρέπει να συντονισθούν.

Ιδού το τετράπτυχο: Η οργάνωση της καλής θέλησης, η νοημοσύνη και η εργατικότητα για να αντικατασταθούν οι πολιτικές φόβου και του προσωπικού συμφέροντος από τις πολιτικές της ελπίδας και της αλληλεγγύης. Δεν μπορώ να γνωρίζω εάν για να βρουν συνδρομή οι καλοί χρειάζεται ένα νέο "ανοικτό κόμμα", ή απλώς αρκεί να μεταρρυθμισθεί ένα παλιό. Όμως εκείνο που γνωρίζω είναι πρέπει να παύσουν οι διχόνοιες και πως χρειάζεται μία διάδραση, που θα συσπειρώνει όλες τις καλές προθέσεις και τις πλήθος δεξιότητες, για να κατορθώσουμε να φέρουμε σε αλληλεπίδραση μεταξύ τους την κοινωνία των πολιτών, την πολιτική ζωή και την κρατική διαχείριση. Η ασθένεια που πρέπει ν’ αντιμετωπίσουμε είναι σοβαρή. Η θεραπεία είναι επείγουσα. Οι εφαρμογή της δεν θα είναι ούτε εύκολη ούτε γρήγορη. Έτσι, όσο πιο σύντομα οι καλοί δραστηριοποιηθούν στα σοβαρά, τόσο το καλλίτερο.

*Ο Λουτσάνο Φλορίντι είναι Ιταλός φιλόσοφος, διδάσκων της Φιλοσοφίας και Ηθικης της Πληροφορίας και Διευθυντής του Εργαστηρίου Ψηφιακής Ηθικής στο Παν/μιο της Οξφόρδης



Πηγή: Il Corriere della Sera, ΑΠΕ - ΜΠΕ