Οι Προεκτάσεις Του Δυτικοευρωπαϊκού Πολιτισμού Στην Αυστραλία Και Την Αμερική
Οι Προεκτάσεις Του Δυτικοευρωπαϊκού Πολιτισμού Στην Αυστραλία Και Την Αμερική
Ορέστης Χατζηγιαννάκης
Πόσο αλλόκοτη ακούγεται η προσπάθεια αναγκαστικής αφομοίωσης των αυτοχθόνων πληθυσμών στη δυτική κουλτούρα και η δημιουργία ενός νομιμοποιητικού καλύμματος για την υφαρπαγή της γης των Αβορίγινων στην Αυστραλία και των Ινδιάνων στην Αμερική;
Παρότι ηχούν σαν να βρίσκονται σε μία άλλη εποχή, με την οποία κυρίως έχουμε μία επιφανειακή επαφή μέσω των ταινιών «western», αυτά τα ιστορικά γεγονότα διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην εξαφάνιση ορισμένων πολιτισμών και κυρίως στη θεμελίωση του φιλελεύθερου οικονομικού μοντέλου.
Δεν είναι όμως μόνο τα western που ασχολούνται με τα συγκεκριμένα ζητήματα, που συχνά μάλιστα δείχνουν και τη μία όψη του νομίσματος, αλλά υπάρχουν και άλλες ταινίες, όπως η αυστραλιανή ταινία, το «Rabbit-Proof Fence» του Phillip Noyce. Παρακολουθώντας το έργο γίνεται αντιληπτός, μέσα από την πραγματική ιστορία τριών κοριτσιών που απομακρύνθηκαν δια της βίας από την οικογένειά τους για να ενταχθούν στο δυτικό εκπαιδευτικό σύστημα, ο τρόπος με τον οποίο οι Βρετανοί προσπάθησαν να εκπολιτίσουν τους Αβορίγινες στην Αυστραλία στα πλαίσια της «ανωτερότητάς» τους. Πέρα από την κυριολεκτική υφαρπαγή της γης, οι Βρετανοί, βάσει της κυβερνητικής πολιτικής, απήγαγαν τους νεαρούς μιγάδες για να τους εντάξουν, παρά τη θέληση της οικογένειας, σε έναν δυτικό τρόπο ζωής.
Ενδεικτικό του ρατσιστικού σκεπτικού της βίαιης απομάκρυνσης των παιδιών από τα σπίτια τους που διήρκησε μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1960 είναι τα λόγια του James Isdell, επιθεωρητή για τη μεταφορά και την προστασία των Αβορίγινων το 1909: «Είμαι πεπεισμένος από την προσωπική μου εμπειρία και γνώση ότι η βραχύβια μητρική θλίψη έχει μικρή σημασία σε σχέση με το μέλλον των παιδιών. Οι νεαροί μιγάδες είναι διανοητικά ανώτεροι από τους Αβορίγινες, και είναι καθήκον του κράτους να τους δοθεί η ευκαιρία να ζήσουν μια καλύτερη ζωή από αυτή των μητέρων τους. Εγώ δεν θα δίσταζα ούτε για μια στιγμή να διαχωρίσω τα παιδιά αυτά από τις μητέρες τους, γιατί δεν έχει σημασία η στιγμιαία θλίψη καθώς σύντομα θα ξεχάσουν τους απογόνους τους» (Haebich, 2015: 20).
Πάνω σε αυτήν την πεποίθηση της ανωτερότητας και της χριστιανικής ηθικής που πρέπει να μεταλαμπαδευτεί στους «απολίτιστους» αυτόχθονες λαούς της Αυστραλίας στηρίχθηκε ο αποικισμός και η υφαρπαγή της γης τους. Το ίδιο μοντέλο είχε υιοθετηθεί περίπου διακόσια χρόνια πριν από την Αυστραλία, στον εποικισμό της Αμερικής.
Πώς μπορεί, όμως, ένας άνθρωπος που ποτέ δεν ταξίδεψε δυτικότερα από τη γενέτειρά του στην Αγγλία να έχει τόσο μεγάλη επιρροή στη δημιουργία του φιλελευθερισμού και του αποικισμού της Αμερικής; Ο Locke έγινε «ο πρωταθλητής της μεγάλης ιδιοκτησίας, της αυτοκρατορίας, και της οικειοποίησης των εδαφών των αυτοχθόνων» (Israel, 2007: 529). Τα κενά εδάφη του Νέου Κόσμου θα πρέπει να καταληφθούν, σύμφωνα με τον Locke, και κυρίως να γίνουν αντικείμενο γόνιμης εκμετάλλευσης(Keal, 2003: 87).
Η νομιμοποίηση της κατοχής αυτών των εδαφών είχε σχέση με δύο ιδέες (Armitage, 2012: 95). Η πρώτη ιδέα είναι η πολιτισμική ανωτερότητα της Ευρωπαϊκής κουλτούρας έναντι των ιθαγενών (Buchan και Heath, 2006: 6) και η δεύτερη είναι η καλλιέργεια της γης. Μεταξύ αυτών των ιδεών υπάρχει ένας ισχυρός δεσμός (Armitage, 2012: 109-110).
Πρώτον, όλα αυτά τα χρόνια του αποικισμού, οι αυτόχθονες πληθυσμοί θεωρούνταν «άγριοι» (Gilbert, 2007: 682) και η κατηγοριοποίηση αυτή βασίστηκε στην αριστοτελική άποψη ότι μερικοί άνθρωποι είναι σκλάβοι εκ φύσεως, οπότε θα πρέπει καλύτερα να υπηρετούν από το να εξουσιάζουν (Bowden, 2005: 10). Αυτή η αποικιακή κατασκευή της «αγριότητας» ήταν αποτέλεσμα της τεράστιας διαφοράς μεταξύ των πολιτισμών (Buchan και Heath, 2006: 12). Με τη χρήση των ιερών κειμένων του Χριστιανισμού, οι Ευρωπαίοι δημιούργησαν μια ψευδή εικόνα για τους αυτόχθονες πληθυσμούς. Σύμφωνα με την Αγία Γραφή, ο άνθρωπος πρέπει να έχει κυριαρχία πάνω στη φύση και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι αυτόχθονες, που δεν είχαν κυριαρχία πάνω στη γη τους, αλλά ζούσαν με σεβασμό απέναντι στη φύση, ονομάστηκαν άγριοι και βάρβαροι (Bowden, 2005: 10). Οι «βάρβαροι» απλώς είχαν διαφορετικούς νόμους και διαφορετικό τρόπο ζωής που δεν περιλάμβαναν την ιδέα της εκμετάλλευσης και της ιδιοκτησίας των εδαφών (Buchan και Heath, 2006: 13).
Δεύτερον, η ευρωκεντρική άποψη της χρήσης της γης, επικαλούμενη τις χριστιανικές αξίες, ότι ο Θεός μας έδωσε τη γη για να καλλιεργηθεί, δημιούργησε το δόγμα του Locke (Gilbert, 2007: 685). Το δόγμα αυτό υποστηρίζει ότι μόνο η καλλιέργεια της γης μπορεί να θεωρηθεί «σωστή» και «δικαιολογημένη» οικειοποίηση της γης (Gilbert, 2007: 686). Η ιδέα αυτή έδωσε χώρο για την επέκταση του δόγματος «terra nullius»: αυτό το δόγμα, όπως φαίνεται από το όνομα, το οποίο προέρχεται από το ρωμαϊκό δίκαιο, σημαίνει ότι ακατοίκητες περιοχές μπορούν να καταληφθούν από τα κράτη (Gilbert, 2007: 688). Τα εδάφη του Νέου Κόσμου ήταν ακατοίκητα, γιατί οι αυτόχθονες λαοί είχαν νομαδικό τρόπο ζωής και μετακινούνταν από τόπο σε τόπο, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες (Braun, 2014: 70). Η κατάσταση αυτή οδήγησε στον ισχυρισμό ότι οι «άγριοι» λαοί καταλαμβάνουν περισσότερη γη από ότι χρειάζονται και οι «πολιτισμένοι» θα μπορούσαν να καταλάβουν τη γη τους σαν να ήταν «terra nullius» (Keal, 2008: 108, Banner, 2005: 95).
Αυτό το δόγμα αποτέλεσε το βασικό σκεπτικό της ευρωπαϊκής υφαρπαγής της γης των ιθαγενών, η οποία είχε διαφορές στη Νότια και τη Βόρεια Αμερική και στην Αυστραλία. Όμως, η αποστέρηση της γης είχε το ίδιο αποτέλεσμα για τους αυτόχθονες λαούς. Η μορφή της αποστέρησης που σημειώθηκε σε μέρη όπως η Αυστραλία και Βόρεια Αμερική είχε ομοιότητες, διότι οι αποικιοκράτες ήταν Βρετανοί, αλλά επίσης υπήρχαν και πολλές διαφορές στην πρακτική (Braun, 2014: 70). Οι Βρετανοί αποίκισαν τη Βόρεια Αμερική δύο αιώνες πριν από την Αυστραλία, αλλά από τα μέσα του 18ου αιώνα εγκατέλειψαν το δόγμα terra nullius (Banner 2005: 95). Οι Ινδιάνοι της Αμερικής είχαν ένα σεβαστό στρατό και οι Βρετανοί έπρεπε να δαπανήσουν ένα τεράστιο χρηματικό ποσό και να θέσουν σε κίνδυνο Βρετανούς για να τους νικήσουν (Banner 2005: 102). Η κατάσταση αυτή οδήγησε στην αλλαγή της βρετανικής πολιτικής στη Βόρεια Αμερική. Το νέο δόγμα ήταν υπέρ της αγοράς της γης των Ινδιάνων της Αμερικής, αντί της κατάκτησης (Banner, 2005: 102). Είναι προφανές ότι οι συναλλαγές αυτές δεν ήταν αρκετά δίκαιες καθώς οι Βρετανοί εκμεταλλεύτηκαν την υπεροχή τους απέναντι στους αυτόχθονες λαούς, οι οποίοι αναγκάστηκαν να πουλήσουν τη γη τους.
Η διαφορά του εποικισμού μεταξύ της Αμερικής και της Αυστραλίας ήταν ότι οι Αβορίγινες δεν ήθελαν τίποτα σε αντάλλαγμα για τη γη τους (Banner, 2005: 103). Η Αυστραλία ήταν η μοναδική αποικία στην οποία οι αυτόχθονες λαοί δεν ήθελαν να εμπλακούν σε μία «στοιχειώδη» διαδικασία αγοράς της γης τους (King, 1986: 75). Σε σχέση με τους Ινδιάνους της Αμερικής, οι οποίοι είχαν μια οργανωμένη κοινωνία και ήταν τεχνολογικά προηγμένοι, οι Αβορίγινες ήταν «τα άθλια πλάσματα του Θεού» (Banner, 2005: 104). Αυτή η πραγματικότητα των αυτοχθόνων πληθυσμών στην Αυστραλία ήταν το σημείο εκκίνησης της βρετανικής εκμετάλλευσης της γης τους, χρησιμοποιώντας το δόγμα «terra nullius» μέχρι το 1992, όταν το Ανώτατο Δικαστήριο της Αυστραλίας έθεσε τέλος σε αυτό με την υπόθεση Mabo.
Με την ανάλυση των κοινών χαρακτηριστικών του βρετανικού αποικισμού, είναι προφανές ότι το έργο του «δυτικού πολιτισμού» είχε τεράστιο αρνητικό αντίκτυπο στους αυτόχθονες πολιτισμούς, καθώς ουσιαστικά διέγραψε από τον παγκόσμιο χάρτη κάθε πολιτισμό που δεν σύναδε με τα χριστιανικά και δυτικοευρωπαϊκά ιδεώδη, όπως αυτά εκφράστηκαν μέσα από τον αγγλοσαξωνικό ιμπεριαλισμό.
Πηγές:
Armitage, D. (2012). John Locke: Theorist of empire? In Muthu, S. Empire and Modern Political Thought, pp. 84-111.
Banner, S. (2005). Why Terra Nullius? Anthropology and Property Law in Early Australia. Law and History Review, pp. 95- 130.
Bowden, B. (2005). The Colonial Origins of International Law. European Expansion and the Classical Standard of Civilization. Journal of the History of International Law, pp. 1-24.
Braun, S. (2014). Rescuing Indigenous Land Ownership: Revising Locke’s Account of Original Appropriation through Cultivation. Journal of Social and Political Theory, pp. 68-89.
Buchan, B. and Heath M., (2006). Savagery and Civilization: From Terra Nullius to the “Tide of History”‘. Ethnicities, pp. 5–26.
Gilbert, J. (2007). Nomadic Territories: A Human Rights Approach to Nomadic Peoples’ Land Rights. Human Rights Law Review, pp. 681-715.
Haebich, A. (2015). Neoliberalism, Settler Colonialism and the History of Indigenous Child Removal in Australia. AILR, pp. 20-31.
Israel, J. (2006). Enlightenment! Which Enlightenment? Journal of the History of Ideas, pp. 523-545.
Keal, P. (2003). European Conquest and the Rights of Indigenous Peoples, The moral backwardness of international society. Cambridge University Press.
King, R. (1986). Terra Australis: Terra Nullius aut Terra Aboriginum. Journal of the Royal Australian Historical Society,pp. 75-91.
Ορέστης Χατζηγιαννάκης
Πόσο αλλόκοτη ακούγεται η προσπάθεια αναγκαστικής αφομοίωσης των αυτοχθόνων πληθυσμών στη δυτική κουλτούρα και η δημιουργία ενός νομιμοποιητικού καλύμματος για την υφαρπαγή της γης των Αβορίγινων στην Αυστραλία και των Ινδιάνων στην Αμερική;
Παρότι ηχούν σαν να βρίσκονται σε μία άλλη εποχή, με την οποία κυρίως έχουμε μία επιφανειακή επαφή μέσω των ταινιών «western», αυτά τα ιστορικά γεγονότα διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην εξαφάνιση ορισμένων πολιτισμών και κυρίως στη θεμελίωση του φιλελεύθερου οικονομικού μοντέλου.
Δεν είναι όμως μόνο τα western που ασχολούνται με τα συγκεκριμένα ζητήματα, που συχνά μάλιστα δείχνουν και τη μία όψη του νομίσματος, αλλά υπάρχουν και άλλες ταινίες, όπως η αυστραλιανή ταινία, το «Rabbit-Proof Fence» του Phillip Noyce. Παρακολουθώντας το έργο γίνεται αντιληπτός, μέσα από την πραγματική ιστορία τριών κοριτσιών που απομακρύνθηκαν δια της βίας από την οικογένειά τους για να ενταχθούν στο δυτικό εκπαιδευτικό σύστημα, ο τρόπος με τον οποίο οι Βρετανοί προσπάθησαν να εκπολιτίσουν τους Αβορίγινες στην Αυστραλία στα πλαίσια της «ανωτερότητάς» τους. Πέρα από την κυριολεκτική υφαρπαγή της γης, οι Βρετανοί, βάσει της κυβερνητικής πολιτικής, απήγαγαν τους νεαρούς μιγάδες για να τους εντάξουν, παρά τη θέληση της οικογένειας, σε έναν δυτικό τρόπο ζωής.
Ενδεικτικό του ρατσιστικού σκεπτικού της βίαιης απομάκρυνσης των παιδιών από τα σπίτια τους που διήρκησε μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1960 είναι τα λόγια του James Isdell, επιθεωρητή για τη μεταφορά και την προστασία των Αβορίγινων το 1909: «Είμαι πεπεισμένος από την προσωπική μου εμπειρία και γνώση ότι η βραχύβια μητρική θλίψη έχει μικρή σημασία σε σχέση με το μέλλον των παιδιών. Οι νεαροί μιγάδες είναι διανοητικά ανώτεροι από τους Αβορίγινες, και είναι καθήκον του κράτους να τους δοθεί η ευκαιρία να ζήσουν μια καλύτερη ζωή από αυτή των μητέρων τους. Εγώ δεν θα δίσταζα ούτε για μια στιγμή να διαχωρίσω τα παιδιά αυτά από τις μητέρες τους, γιατί δεν έχει σημασία η στιγμιαία θλίψη καθώς σύντομα θα ξεχάσουν τους απογόνους τους» (Haebich, 2015: 20).
Πάνω σε αυτήν την πεποίθηση της ανωτερότητας και της χριστιανικής ηθικής που πρέπει να μεταλαμπαδευτεί στους «απολίτιστους» αυτόχθονες λαούς της Αυστραλίας στηρίχθηκε ο αποικισμός και η υφαρπαγή της γης τους. Το ίδιο μοντέλο είχε υιοθετηθεί περίπου διακόσια χρόνια πριν από την Αυστραλία, στον εποικισμό της Αμερικής.
Πώς μπορεί, όμως, ένας άνθρωπος που ποτέ δεν ταξίδεψε δυτικότερα από τη γενέτειρά του στην Αγγλία να έχει τόσο μεγάλη επιρροή στη δημιουργία του φιλελευθερισμού και του αποικισμού της Αμερικής; Ο Locke έγινε «ο πρωταθλητής της μεγάλης ιδιοκτησίας, της αυτοκρατορίας, και της οικειοποίησης των εδαφών των αυτοχθόνων» (Israel, 2007: 529). Τα κενά εδάφη του Νέου Κόσμου θα πρέπει να καταληφθούν, σύμφωνα με τον Locke, και κυρίως να γίνουν αντικείμενο γόνιμης εκμετάλλευσης(Keal, 2003: 87).
Η νομιμοποίηση της κατοχής αυτών των εδαφών είχε σχέση με δύο ιδέες (Armitage, 2012: 95). Η πρώτη ιδέα είναι η πολιτισμική ανωτερότητα της Ευρωπαϊκής κουλτούρας έναντι των ιθαγενών (Buchan και Heath, 2006: 6) και η δεύτερη είναι η καλλιέργεια της γης. Μεταξύ αυτών των ιδεών υπάρχει ένας ισχυρός δεσμός (Armitage, 2012: 109-110).
Πρώτον, όλα αυτά τα χρόνια του αποικισμού, οι αυτόχθονες πληθυσμοί θεωρούνταν «άγριοι» (Gilbert, 2007: 682) και η κατηγοριοποίηση αυτή βασίστηκε στην αριστοτελική άποψη ότι μερικοί άνθρωποι είναι σκλάβοι εκ φύσεως, οπότε θα πρέπει καλύτερα να υπηρετούν από το να εξουσιάζουν (Bowden, 2005: 10). Αυτή η αποικιακή κατασκευή της «αγριότητας» ήταν αποτέλεσμα της τεράστιας διαφοράς μεταξύ των πολιτισμών (Buchan και Heath, 2006: 12). Με τη χρήση των ιερών κειμένων του Χριστιανισμού, οι Ευρωπαίοι δημιούργησαν μια ψευδή εικόνα για τους αυτόχθονες πληθυσμούς. Σύμφωνα με την Αγία Γραφή, ο άνθρωπος πρέπει να έχει κυριαρχία πάνω στη φύση και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι αυτόχθονες, που δεν είχαν κυριαρχία πάνω στη γη τους, αλλά ζούσαν με σεβασμό απέναντι στη φύση, ονομάστηκαν άγριοι και βάρβαροι (Bowden, 2005: 10). Οι «βάρβαροι» απλώς είχαν διαφορετικούς νόμους και διαφορετικό τρόπο ζωής που δεν περιλάμβαναν την ιδέα της εκμετάλλευσης και της ιδιοκτησίας των εδαφών (Buchan και Heath, 2006: 13).
Δεύτερον, η ευρωκεντρική άποψη της χρήσης της γης, επικαλούμενη τις χριστιανικές αξίες, ότι ο Θεός μας έδωσε τη γη για να καλλιεργηθεί, δημιούργησε το δόγμα του Locke (Gilbert, 2007: 685). Το δόγμα αυτό υποστηρίζει ότι μόνο η καλλιέργεια της γης μπορεί να θεωρηθεί «σωστή» και «δικαιολογημένη» οικειοποίηση της γης (Gilbert, 2007: 686). Η ιδέα αυτή έδωσε χώρο για την επέκταση του δόγματος «terra nullius»: αυτό το δόγμα, όπως φαίνεται από το όνομα, το οποίο προέρχεται από το ρωμαϊκό δίκαιο, σημαίνει ότι ακατοίκητες περιοχές μπορούν να καταληφθούν από τα κράτη (Gilbert, 2007: 688). Τα εδάφη του Νέου Κόσμου ήταν ακατοίκητα, γιατί οι αυτόχθονες λαοί είχαν νομαδικό τρόπο ζωής και μετακινούνταν από τόπο σε τόπο, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες (Braun, 2014: 70). Η κατάσταση αυτή οδήγησε στον ισχυρισμό ότι οι «άγριοι» λαοί καταλαμβάνουν περισσότερη γη από ότι χρειάζονται και οι «πολιτισμένοι» θα μπορούσαν να καταλάβουν τη γη τους σαν να ήταν «terra nullius» (Keal, 2008: 108, Banner, 2005: 95).
Αυτό το δόγμα αποτέλεσε το βασικό σκεπτικό της ευρωπαϊκής υφαρπαγής της γης των ιθαγενών, η οποία είχε διαφορές στη Νότια και τη Βόρεια Αμερική και στην Αυστραλία. Όμως, η αποστέρηση της γης είχε το ίδιο αποτέλεσμα για τους αυτόχθονες λαούς. Η μορφή της αποστέρησης που σημειώθηκε σε μέρη όπως η Αυστραλία και Βόρεια Αμερική είχε ομοιότητες, διότι οι αποικιοκράτες ήταν Βρετανοί, αλλά επίσης υπήρχαν και πολλές διαφορές στην πρακτική (Braun, 2014: 70). Οι Βρετανοί αποίκισαν τη Βόρεια Αμερική δύο αιώνες πριν από την Αυστραλία, αλλά από τα μέσα του 18ου αιώνα εγκατέλειψαν το δόγμα terra nullius (Banner 2005: 95). Οι Ινδιάνοι της Αμερικής είχαν ένα σεβαστό στρατό και οι Βρετανοί έπρεπε να δαπανήσουν ένα τεράστιο χρηματικό ποσό και να θέσουν σε κίνδυνο Βρετανούς για να τους νικήσουν (Banner 2005: 102). Η κατάσταση αυτή οδήγησε στην αλλαγή της βρετανικής πολιτικής στη Βόρεια Αμερική. Το νέο δόγμα ήταν υπέρ της αγοράς της γης των Ινδιάνων της Αμερικής, αντί της κατάκτησης (Banner, 2005: 102). Είναι προφανές ότι οι συναλλαγές αυτές δεν ήταν αρκετά δίκαιες καθώς οι Βρετανοί εκμεταλλεύτηκαν την υπεροχή τους απέναντι στους αυτόχθονες λαούς, οι οποίοι αναγκάστηκαν να πουλήσουν τη γη τους.
Η διαφορά του εποικισμού μεταξύ της Αμερικής και της Αυστραλίας ήταν ότι οι Αβορίγινες δεν ήθελαν τίποτα σε αντάλλαγμα για τη γη τους (Banner, 2005: 103). Η Αυστραλία ήταν η μοναδική αποικία στην οποία οι αυτόχθονες λαοί δεν ήθελαν να εμπλακούν σε μία «στοιχειώδη» διαδικασία αγοράς της γης τους (King, 1986: 75). Σε σχέση με τους Ινδιάνους της Αμερικής, οι οποίοι είχαν μια οργανωμένη κοινωνία και ήταν τεχνολογικά προηγμένοι, οι Αβορίγινες ήταν «τα άθλια πλάσματα του Θεού» (Banner, 2005: 104). Αυτή η πραγματικότητα των αυτοχθόνων πληθυσμών στην Αυστραλία ήταν το σημείο εκκίνησης της βρετανικής εκμετάλλευσης της γης τους, χρησιμοποιώντας το δόγμα «terra nullius» μέχρι το 1992, όταν το Ανώτατο Δικαστήριο της Αυστραλίας έθεσε τέλος σε αυτό με την υπόθεση Mabo.
Με την ανάλυση των κοινών χαρακτηριστικών του βρετανικού αποικισμού, είναι προφανές ότι το έργο του «δυτικού πολιτισμού» είχε τεράστιο αρνητικό αντίκτυπο στους αυτόχθονες πολιτισμούς, καθώς ουσιαστικά διέγραψε από τον παγκόσμιο χάρτη κάθε πολιτισμό που δεν σύναδε με τα χριστιανικά και δυτικοευρωπαϊκά ιδεώδη, όπως αυτά εκφράστηκαν μέσα από τον αγγλοσαξωνικό ιμπεριαλισμό.
Πηγές:
Armitage, D. (2012). John Locke: Theorist of empire? In Muthu, S. Empire and Modern Political Thought, pp. 84-111.
Banner, S. (2005). Why Terra Nullius? Anthropology and Property Law in Early Australia. Law and History Review, pp. 95- 130.
Bowden, B. (2005). The Colonial Origins of International Law. European Expansion and the Classical Standard of Civilization. Journal of the History of International Law, pp. 1-24.
Braun, S. (2014). Rescuing Indigenous Land Ownership: Revising Locke’s Account of Original Appropriation through Cultivation. Journal of Social and Political Theory, pp. 68-89.
Buchan, B. and Heath M., (2006). Savagery and Civilization: From Terra Nullius to the “Tide of History”‘. Ethnicities, pp. 5–26.
Gilbert, J. (2007). Nomadic Territories: A Human Rights Approach to Nomadic Peoples’ Land Rights. Human Rights Law Review, pp. 681-715.
Haebich, A. (2015). Neoliberalism, Settler Colonialism and the History of Indigenous Child Removal in Australia. AILR, pp. 20-31.
Israel, J. (2006). Enlightenment! Which Enlightenment? Journal of the History of Ideas, pp. 523-545.
Keal, P. (2003). European Conquest and the Rights of Indigenous Peoples, The moral backwardness of international society. Cambridge University Press.
King, R. (1986). Terra Australis: Terra Nullius aut Terra Aboriginum. Journal of the Royal Australian Historical Society,pp. 75-91.
Πόσο αλλόκοτη ακούγεται η προσπάθεια αναγκαστικής αφομοίωσης των αυτοχθόνων πληθυσμών στη δυτική κουλτούρα και η δημιουργία ενός νομιμοποιητικού καλύμματος για την υφαρπαγή της γης των Αβορίγινων στην Αυστραλία και των Ινδιάνων στην Αμερική;
Παρότι ηχούν σαν να βρίσκονται σε μία άλλη εποχή, με την οποία κυρίως έχουμε μία επιφανειακή επαφή μέσω των ταινιών «western», αυτά τα ιστορικά γεγονότα διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην εξαφάνιση ορισμένων πολιτισμών και κυρίως στη θεμελίωση του φιλελεύθερου οικονομικού μοντέλου.
Δεν είναι όμως μόνο τα western που ασχολούνται με τα συγκεκριμένα ζητήματα, που συχνά μάλιστα δείχνουν και τη μία όψη του νομίσματος, αλλά υπάρχουν και άλλες ταινίες, όπως η αυστραλιανή ταινία, το «Rabbit-Proof Fence» του Phillip Noyce. Παρακολουθώντας το έργο γίνεται αντιληπτός, μέσα από την πραγματική ιστορία τριών κοριτσιών που απομακρύνθηκαν δια της βίας από την οικογένειά τους για να ενταχθούν στο δυτικό εκπαιδευτικό σύστημα, ο τρόπος με τον οποίο οι Βρετανοί προσπάθησαν να εκπολιτίσουν τους Αβορίγινες στην Αυστραλία στα πλαίσια της «ανωτερότητάς» τους. Πέρα από την κυριολεκτική υφαρπαγή της γης, οι Βρετανοί, βάσει της κυβερνητικής πολιτικής, απήγαγαν τους νεαρούς μιγάδες για να τους εντάξουν, παρά τη θέληση της οικογένειας, σε έναν δυτικό τρόπο ζωής.
Ενδεικτικό του ρατσιστικού σκεπτικού της βίαιης απομάκρυνσης των παιδιών από τα σπίτια τους που διήρκησε μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1960 είναι τα λόγια του James Isdell, επιθεωρητή για τη μεταφορά και την προστασία των Αβορίγινων το 1909: «Είμαι πεπεισμένος από την προσωπική μου εμπειρία και γνώση ότι η βραχύβια μητρική θλίψη έχει μικρή σημασία σε σχέση με το μέλλον των παιδιών. Οι νεαροί μιγάδες είναι διανοητικά ανώτεροι από τους Αβορίγινες, και είναι καθήκον του κράτους να τους δοθεί η ευκαιρία να ζήσουν μια καλύτερη ζωή από αυτή των μητέρων τους. Εγώ δεν θα δίσταζα ούτε για μια στιγμή να διαχωρίσω τα παιδιά αυτά από τις μητέρες τους, γιατί δεν έχει σημασία η στιγμιαία θλίψη καθώς σύντομα θα ξεχάσουν τους απογόνους τους» (Haebich, 2015: 20).
Πάνω σε αυτήν την πεποίθηση της ανωτερότητας και της χριστιανικής ηθικής που πρέπει να μεταλαμπαδευτεί στους «απολίτιστους» αυτόχθονες λαούς της Αυστραλίας στηρίχθηκε ο αποικισμός και η υφαρπαγή της γης τους. Το ίδιο μοντέλο είχε υιοθετηθεί περίπου διακόσια χρόνια πριν από την Αυστραλία, στον εποικισμό της Αμερικής.
Πώς μπορεί, όμως, ένας άνθρωπος που ποτέ δεν ταξίδεψε δυτικότερα από τη γενέτειρά του στην Αγγλία να έχει τόσο μεγάλη επιρροή στη δημιουργία του φιλελευθερισμού και του αποικισμού της Αμερικής; Ο Locke έγινε «ο πρωταθλητής της μεγάλης ιδιοκτησίας, της αυτοκρατορίας, και της οικειοποίησης των εδαφών των αυτοχθόνων» (Israel, 2007: 529). Τα κενά εδάφη του Νέου Κόσμου θα πρέπει να καταληφθούν, σύμφωνα με τον Locke, και κυρίως να γίνουν αντικείμενο γόνιμης εκμετάλλευσης(Keal, 2003: 87).
Η νομιμοποίηση της κατοχής αυτών των εδαφών είχε σχέση με δύο ιδέες (Armitage, 2012: 95). Η πρώτη ιδέα είναι η πολιτισμική ανωτερότητα της Ευρωπαϊκής κουλτούρας έναντι των ιθαγενών (Buchan και Heath, 2006: 6) και η δεύτερη είναι η καλλιέργεια της γης. Μεταξύ αυτών των ιδεών υπάρχει ένας ισχυρός δεσμός (Armitage, 2012: 109-110).
Πρώτον, όλα αυτά τα χρόνια του αποικισμού, οι αυτόχθονες πληθυσμοί θεωρούνταν «άγριοι» (Gilbert, 2007: 682) και η κατηγοριοποίηση αυτή βασίστηκε στην αριστοτελική άποψη ότι μερικοί άνθρωποι είναι σκλάβοι εκ φύσεως, οπότε θα πρέπει καλύτερα να υπηρετούν από το να εξουσιάζουν (Bowden, 2005: 10). Αυτή η αποικιακή κατασκευή της «αγριότητας» ήταν αποτέλεσμα της τεράστιας διαφοράς μεταξύ των πολιτισμών (Buchan και Heath, 2006: 12). Με τη χρήση των ιερών κειμένων του Χριστιανισμού, οι Ευρωπαίοι δημιούργησαν μια ψευδή εικόνα για τους αυτόχθονες πληθυσμούς. Σύμφωνα με την Αγία Γραφή, ο άνθρωπος πρέπει να έχει κυριαρχία πάνω στη φύση και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι αυτόχθονες, που δεν είχαν κυριαρχία πάνω στη γη τους, αλλά ζούσαν με σεβασμό απέναντι στη φύση, ονομάστηκαν άγριοι και βάρβαροι (Bowden, 2005: 10). Οι «βάρβαροι» απλώς είχαν διαφορετικούς νόμους και διαφορετικό τρόπο ζωής που δεν περιλάμβαναν την ιδέα της εκμετάλλευσης και της ιδιοκτησίας των εδαφών (Buchan και Heath, 2006: 13).
Δεύτερον, η ευρωκεντρική άποψη της χρήσης της γης, επικαλούμενη τις χριστιανικές αξίες, ότι ο Θεός μας έδωσε τη γη για να καλλιεργηθεί, δημιούργησε το δόγμα του Locke (Gilbert, 2007: 685). Το δόγμα αυτό υποστηρίζει ότι μόνο η καλλιέργεια της γης μπορεί να θεωρηθεί «σωστή» και «δικαιολογημένη» οικειοποίηση της γης (Gilbert, 2007: 686). Η ιδέα αυτή έδωσε χώρο για την επέκταση του δόγματος «terra nullius»: αυτό το δόγμα, όπως φαίνεται από το όνομα, το οποίο προέρχεται από το ρωμαϊκό δίκαιο, σημαίνει ότι ακατοίκητες περιοχές μπορούν να καταληφθούν από τα κράτη (Gilbert, 2007: 688). Τα εδάφη του Νέου Κόσμου ήταν ακατοίκητα, γιατί οι αυτόχθονες λαοί είχαν νομαδικό τρόπο ζωής και μετακινούνταν από τόπο σε τόπο, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες (Braun, 2014: 70). Η κατάσταση αυτή οδήγησε στον ισχυρισμό ότι οι «άγριοι» λαοί καταλαμβάνουν περισσότερη γη από ότι χρειάζονται και οι «πολιτισμένοι» θα μπορούσαν να καταλάβουν τη γη τους σαν να ήταν «terra nullius» (Keal, 2008: 108, Banner, 2005: 95).
Αυτό το δόγμα αποτέλεσε το βασικό σκεπτικό της ευρωπαϊκής υφαρπαγής της γης των ιθαγενών, η οποία είχε διαφορές στη Νότια και τη Βόρεια Αμερική και στην Αυστραλία. Όμως, η αποστέρηση της γης είχε το ίδιο αποτέλεσμα για τους αυτόχθονες λαούς. Η μορφή της αποστέρησης που σημειώθηκε σε μέρη όπως η Αυστραλία και Βόρεια Αμερική είχε ομοιότητες, διότι οι αποικιοκράτες ήταν Βρετανοί, αλλά επίσης υπήρχαν και πολλές διαφορές στην πρακτική (Braun, 2014: 70). Οι Βρετανοί αποίκισαν τη Βόρεια Αμερική δύο αιώνες πριν από την Αυστραλία, αλλά από τα μέσα του 18ου αιώνα εγκατέλειψαν το δόγμα terra nullius (Banner 2005: 95). Οι Ινδιάνοι της Αμερικής είχαν ένα σεβαστό στρατό και οι Βρετανοί έπρεπε να δαπανήσουν ένα τεράστιο χρηματικό ποσό και να θέσουν σε κίνδυνο Βρετανούς για να τους νικήσουν (Banner 2005: 102). Η κατάσταση αυτή οδήγησε στην αλλαγή της βρετανικής πολιτικής στη Βόρεια Αμερική. Το νέο δόγμα ήταν υπέρ της αγοράς της γης των Ινδιάνων της Αμερικής, αντί της κατάκτησης (Banner, 2005: 102). Είναι προφανές ότι οι συναλλαγές αυτές δεν ήταν αρκετά δίκαιες καθώς οι Βρετανοί εκμεταλλεύτηκαν την υπεροχή τους απέναντι στους αυτόχθονες λαούς, οι οποίοι αναγκάστηκαν να πουλήσουν τη γη τους.
Η διαφορά του εποικισμού μεταξύ της Αμερικής και της Αυστραλίας ήταν ότι οι Αβορίγινες δεν ήθελαν τίποτα σε αντάλλαγμα για τη γη τους (Banner, 2005: 103). Η Αυστραλία ήταν η μοναδική αποικία στην οποία οι αυτόχθονες λαοί δεν ήθελαν να εμπλακούν σε μία «στοιχειώδη» διαδικασία αγοράς της γης τους (King, 1986: 75). Σε σχέση με τους Ινδιάνους της Αμερικής, οι οποίοι είχαν μια οργανωμένη κοινωνία και ήταν τεχνολογικά προηγμένοι, οι Αβορίγινες ήταν «τα άθλια πλάσματα του Θεού» (Banner, 2005: 104). Αυτή η πραγματικότητα των αυτοχθόνων πληθυσμών στην Αυστραλία ήταν το σημείο εκκίνησης της βρετανικής εκμετάλλευσης της γης τους, χρησιμοποιώντας το δόγμα «terra nullius» μέχρι το 1992, όταν το Ανώτατο Δικαστήριο της Αυστραλίας έθεσε τέλος σε αυτό με την υπόθεση Mabo.
Με την ανάλυση των κοινών χαρακτηριστικών του βρετανικού αποικισμού, είναι προφανές ότι το έργο του «δυτικού πολιτισμού» είχε τεράστιο αρνητικό αντίκτυπο στους αυτόχθονες πολιτισμούς, καθώς ουσιαστικά διέγραψε από τον παγκόσμιο χάρτη κάθε πολιτισμό που δεν σύναδε με τα χριστιανικά και δυτικοευρωπαϊκά ιδεώδη, όπως αυτά εκφράστηκαν μέσα από τον αγγλοσαξωνικό ιμπεριαλισμό.
Πηγές:
Armitage, D. (2012). John Locke: Theorist of empire? In Muthu, S. Empire and Modern Political Thought, pp. 84-111.
Banner, S. (2005). Why Terra Nullius? Anthropology and Property Law in Early Australia. Law and History Review, pp. 95- 130.
Bowden, B. (2005). The Colonial Origins of International Law. European Expansion and the Classical Standard of Civilization. Journal of the History of International Law, pp. 1-24.
Braun, S. (2014). Rescuing Indigenous Land Ownership: Revising Locke’s Account of Original Appropriation through Cultivation. Journal of Social and Political Theory, pp. 68-89.
Buchan, B. and Heath M., (2006). Savagery and Civilization: From Terra Nullius to the “Tide of History”‘. Ethnicities, pp. 5–26.
Gilbert, J. (2007). Nomadic Territories: A Human Rights Approach to Nomadic Peoples’ Land Rights. Human Rights Law Review, pp. 681-715.
Haebich, A. (2015). Neoliberalism, Settler Colonialism and the History of Indigenous Child Removal in Australia. AILR, pp. 20-31.
Israel, J. (2006). Enlightenment! Which Enlightenment? Journal of the History of Ideas, pp. 523-545.
Keal, P. (2003). European Conquest and the Rights of Indigenous Peoples, The moral backwardness of international society. Cambridge University Press.
King, R. (1986). Terra Australis: Terra Nullius aut Terra Aboriginum. Journal of the Royal Australian Historical Society,pp. 75-91.
Σχόλια