Διαθλάσεις της εξέγερσης του Ίλιντεν στην Κύπρο
Δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε κατά πόσο συζητείται σοβαρά μεταξύ των κυβερνήσεων Ελλάδας και ΠΓΔΜ η ονομασία της «Μακεδονίας του Ίλιντεν» για το γειτονικό με την Ελλάδα κράτος της Βαλκανικής, όμως η σχετική ειδησεογραφία, μας θύμισε τον απόηχο της εξέγερσης του Ίλιντεν του 1903 στην Κύπρο. (Είχαμε γράψει σχετικά σε ένα από τα πρώτα μας βιβλία, το «Σπινθήρ γλυκυτάτων ελπίδων: Ο απόηχος του Μακεδονικού Αγώνα στην Κύπρο», Λευκωσία: Αιγαίον 1996.)
Οι κυπριακές εφημερίδες παρουσίασαν τα πρώτα τηλεγραφήματα από την εξέγερση στη Μακεδονία, που κορυφώθηκε στις 20 Ιουλίου 1903, μέρα του προφήτη Ηλία, στα φύλλα των τελευταίων ημερών του Ιουλίου και τις πρώτες μέρες του Αυγούστου. Οι τίτλοι είναι ενδεικτικοί: «Το βουλγαρικόν κίνημα εν Μακεδονία», «Τα βουλγαρικά όργια εν Μακεδονία», «Η καταστροφή του Κρουσόβου», κ.ο.κ.
Ως προς τον απόηχό τους στο νησί μας, διαβάζουμε στο ανυπόγραφο άρθρο (πιθανότατα του Μενέλαου Φραγκούδη) με τίτλο «Η κατάστασις εν Μακεδονία» της εφημερίδας «Αλήθεια» της Λεμεσού (8 Αυγούστου 1903):
«Αι διά του χθεσινού ταχυδρομείου κομισθείσαι ειδήσεις παριστώσι δυστυχώς ως κρισιμωτάτην την εν Μακεδονία κατάστασιν. Το επαναστατικόν των Βουλγάρων κίνημα προσλαμβάνει ολονέν ευρυτέρας διαστάσεις, οι δε αντάρται θρασυνθέντες εκ των χλιαρών μέχρι τούδε μέτρων της τουρκικής κυβερνήσεως, εισέρχονται εις πόλεις και χωρία της ελληνικωτάτης εκείνης χώρας, καίοντες, ατιμάζοντες και σφάζοντες Τούρκους αδιακρίτως και Έλληνας. Αυτή η Θεσσαλονίκη δεν θεωρείται πλέον ασφαλής. (…) μετ’ αληθούς δ’ αγωνίας παρακολουθούμεν οι Έλληνες την εκτύλιξιν των γεγονότων, άτινα διαδραματίζονται εν τη πολυπαθεί χώρα ”πούνε των Σλαύων όνειρο και των Ελλήνων αίμα”.»
Από τις αντιδράσεις με μαζική λαϊκή συμμετοχή ξεχωρίζουν δύο: Η πρώτη ήταν η διεξαγωγή εκκλησιαστικού μνημοσύνου «υπέρ των εν Μακεδονία πεσόντων» στο Όμοδος, με συρροή χιλιάδων λαού από τα γύρω χωριά, στις 14 Σεπτεμβρίου 1903, μέρα του Σταυρού και πανήγυρης για την κωμόπολη, όταν έγιναν και οι πρώτοι περιφερειακοί Αγροτικοί Αθλητικοί Αγώνες. Τον επιμνημόσυνο λόγο εκφώνησε ο Αριστόδημος Κ. Πηλαβάκης, διευθυντής της Αστικής Σχολής Λεμεσού. Μεταφέρουμε τον επίλογο της είδησης: «Μετά τας σχετικάς μνημονεύσεις το πλήθος ανακράζει: “Αιωνία η μνήμη των υπέρ της πίστεως και της πατρίδος θανόντων εκ Μακεδονία αδελφών”»... Η επόμενη μεγάλη εκδήλωση ήταν στη Λεμεσό, στις 12 Δεκεμβρίου 1903, μια εσπερίδα από τη Λέσχη «Αθήναιον», με τα έσοδα υπέρ μακεδονικών συλλόγων της Αθήνας. Διατέθηκαν 160 εισιτήρια και το πρόγραμμα περιλάμβανε διάλεξη του νεαρού φιλόλογου και νομικού Σίμου Μενάρδου, μουσικό πρόγραμμα και απαγγελία του ποιήματος «Μακεδονία» του Μενέλαου Φραγκούδη από τον ίδιο, σε μια μίμηση του παλαμικού «Κύπρος» του 1901. Ο επίλογος της διάλεξης του Μενάρδου αναδεικνύει το ύφος της ρητορικής του πρώιμου κυπριακού αλυτρωτισμού, και ορισμένα βασικά του γνωρίσματα, όπως τη σύνδεση με το «αρχαίον κλέος» και την «υποχρέωση» της εθνικής αλληλεγγύης: «Η απόστασις της Κύπρου από του Κρουσόβου είναι βεβαίως μεγαλυτέρα της αποστάσεως της Μιλήτου από των Αθηνών. Αλλ’ η καρδία αγνοεί τας αποστάσεις. (…) Και όμως ήξιζε, Κύριοι, να υγρανθούν ολίγον χάριν της Μακεδονικής συμφοράς [της εξέγερσης του Ίλιντεν] οι οφθαλμοί μας. Ήθελα, το ομολογώ, να έβλεπα δάκρυ εις τα μάτια των νέων, όσοι θα κληθώσι να χύσωσι και αίμα χάριν της πατρόδος του Αλεξάνδρου, καθώς ηγωνίσθησαν οι πρόγονοί των παρά το πλευρόν του μεγάλου Μακεδόνος. Ήθελα να έβλεπα δάκρυα εις τα μάτια των κορών, όσαι μίαν ημέραν ως μητέρες, χάριν της Μακεδονικής γης θα δώσωσιν αδάκρυτοι την σπαρτιατικήν ασπίδα!» Κυπριακές διαθλάσεις της πολύχρωμης «μακεδονικής σαλάτας»…
Υ.Γ. 1: Οι αποτροπιαστικές εικόνες βαρβαρότητας από την επίθεση στον Δήμαρχο Θεσσαλονίκης προκαλούν οδύνη, ειδικά αν σκεφτεί κανείς ότι έγιναν σε μια εκδήλωση καταδίκης της ποντιακής γενοκτονίας. Πιο αποκρουστικό σύμπτωμα παραλογισμού θεωρούμε ότι, πλέον, σε ανάλογα περιστατικά, ένα μεγάλο τμήμα της νεοελληνικής κοινωνίας επικροτεί και δικαιολογεί (!), κι ένα άλλο τμήμα αποδοκιμάζει και διαμαρτύρεται. Εξαρτάται, εάν το θύμα λέγεται Χατζηδάκης, Κουμουτσάκος, Συρίγος, Μπουτάρης, αν είναι επιβαίνοντες σε «μπατσικό», ή εάν είχαν την ατυχία να εγκλωβιστούν στο κατάστημα της Μαρφίν στη Σταδίου...
Υ.Γ. 2: Η πρόσφατη απόφαση της πλειοψηφίας του Δημοτικού Συμβουλίου Πάφου για την αποκαθήλωση του ονόματος «Μαρκίδειο» από το (Δημοτικό) Θέατρο της πόλης στρέφεται εναντίον της ιστορίας του Κτήματος και των κατοίκων του και προσβάλλει βάναυσα τη μνήμη του Σωτηράκη Μαρκίδη, κορυφαίας φυσιογνωμίας της Πάφου στον 20ό αιώνα, μαζί με τον Χριστόδουλο Γαλατόπουλο και τον Λοΐζο Φιλίππου. Κύριε Δήμαρχε της Πάφου, προσβλέπουμε σε διόρθωση της αναίτιας απόφασης...
Φωτο: Το ποίημα "Μακεδονία" του Μενέλαου Φραγκούδη, στο πρωτοχρονιάτικο φύλλο του 1904 της εφημερίδας "Αλήθεια" της Λεμεσού"
*Αναπλ. καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.
www.papapolyviou.com
Πέτρος Παπαπολυβίου
Οι κυπριακές εφημερίδες παρουσίασαν τα πρώτα τηλεγραφήματα από την εξέγερση στη Μακεδονία, που κορυφώθηκε στις 20 Ιουλίου 1903, μέρα του προφήτη Ηλία, στα φύλλα των τελευταίων ημερών του Ιουλίου και τις πρώτες μέρες του Αυγούστου. Οι τίτλοι είναι ενδεικτικοί: «Το βουλγαρικόν κίνημα εν Μακεδονία», «Τα βουλγαρικά όργια εν Μακεδονία», «Η καταστροφή του Κρουσόβου», κ.ο.κ.
Ως προς τον απόηχό τους στο νησί μας, διαβάζουμε στο ανυπόγραφο άρθρο (πιθανότατα του Μενέλαου Φραγκούδη) με τίτλο «Η κατάστασις εν Μακεδονία» της εφημερίδας «Αλήθεια» της Λεμεσού (8 Αυγούστου 1903):
«Αι διά του χθεσινού ταχυδρομείου κομισθείσαι ειδήσεις παριστώσι δυστυχώς ως κρισιμωτάτην την εν Μακεδονία κατάστασιν. Το επαναστατικόν των Βουλγάρων κίνημα προσλαμβάνει ολονέν ευρυτέρας διαστάσεις, οι δε αντάρται θρασυνθέντες εκ των χλιαρών μέχρι τούδε μέτρων της τουρκικής κυβερνήσεως, εισέρχονται εις πόλεις και χωρία της ελληνικωτάτης εκείνης χώρας, καίοντες, ατιμάζοντες και σφάζοντες Τούρκους αδιακρίτως και Έλληνας. Αυτή η Θεσσαλονίκη δεν θεωρείται πλέον ασφαλής. (…) μετ’ αληθούς δ’ αγωνίας παρακολουθούμεν οι Έλληνες την εκτύλιξιν των γεγονότων, άτινα διαδραματίζονται εν τη πολυπαθεί χώρα ”πούνε των Σλαύων όνειρο και των Ελλήνων αίμα”.»
Από τις αντιδράσεις με μαζική λαϊκή συμμετοχή ξεχωρίζουν δύο: Η πρώτη ήταν η διεξαγωγή εκκλησιαστικού μνημοσύνου «υπέρ των εν Μακεδονία πεσόντων» στο Όμοδος, με συρροή χιλιάδων λαού από τα γύρω χωριά, στις 14 Σεπτεμβρίου 1903, μέρα του Σταυρού και πανήγυρης για την κωμόπολη, όταν έγιναν και οι πρώτοι περιφερειακοί Αγροτικοί Αθλητικοί Αγώνες. Τον επιμνημόσυνο λόγο εκφώνησε ο Αριστόδημος Κ. Πηλαβάκης, διευθυντής της Αστικής Σχολής Λεμεσού. Μεταφέρουμε τον επίλογο της είδησης: «Μετά τας σχετικάς μνημονεύσεις το πλήθος ανακράζει: “Αιωνία η μνήμη των υπέρ της πίστεως και της πατρίδος θανόντων εκ Μακεδονία αδελφών”»... Η επόμενη μεγάλη εκδήλωση ήταν στη Λεμεσό, στις 12 Δεκεμβρίου 1903, μια εσπερίδα από τη Λέσχη «Αθήναιον», με τα έσοδα υπέρ μακεδονικών συλλόγων της Αθήνας. Διατέθηκαν 160 εισιτήρια και το πρόγραμμα περιλάμβανε διάλεξη του νεαρού φιλόλογου και νομικού Σίμου Μενάρδου, μουσικό πρόγραμμα και απαγγελία του ποιήματος «Μακεδονία» του Μενέλαου Φραγκούδη από τον ίδιο, σε μια μίμηση του παλαμικού «Κύπρος» του 1901. Ο επίλογος της διάλεξης του Μενάρδου αναδεικνύει το ύφος της ρητορικής του πρώιμου κυπριακού αλυτρωτισμού, και ορισμένα βασικά του γνωρίσματα, όπως τη σύνδεση με το «αρχαίον κλέος» και την «υποχρέωση» της εθνικής αλληλεγγύης: «Η απόστασις της Κύπρου από του Κρουσόβου είναι βεβαίως μεγαλυτέρα της αποστάσεως της Μιλήτου από των Αθηνών. Αλλ’ η καρδία αγνοεί τας αποστάσεις. (…) Και όμως ήξιζε, Κύριοι, να υγρανθούν ολίγον χάριν της Μακεδονικής συμφοράς [της εξέγερσης του Ίλιντεν] οι οφθαλμοί μας. Ήθελα, το ομολογώ, να έβλεπα δάκρυ εις τα μάτια των νέων, όσοι θα κληθώσι να χύσωσι και αίμα χάριν της πατρόδος του Αλεξάνδρου, καθώς ηγωνίσθησαν οι πρόγονοί των παρά το πλευρόν του μεγάλου Μακεδόνος. Ήθελα να έβλεπα δάκρυα εις τα μάτια των κορών, όσαι μίαν ημέραν ως μητέρες, χάριν της Μακεδονικής γης θα δώσωσιν αδάκρυτοι την σπαρτιατικήν ασπίδα!» Κυπριακές διαθλάσεις της πολύχρωμης «μακεδονικής σαλάτας»…
Υ.Γ. 1: Οι αποτροπιαστικές εικόνες βαρβαρότητας από την επίθεση στον Δήμαρχο Θεσσαλονίκης προκαλούν οδύνη, ειδικά αν σκεφτεί κανείς ότι έγιναν σε μια εκδήλωση καταδίκης της ποντιακής γενοκτονίας. Πιο αποκρουστικό σύμπτωμα παραλογισμού θεωρούμε ότι, πλέον, σε ανάλογα περιστατικά, ένα μεγάλο τμήμα της νεοελληνικής κοινωνίας επικροτεί και δικαιολογεί (!), κι ένα άλλο τμήμα αποδοκιμάζει και διαμαρτύρεται. Εξαρτάται, εάν το θύμα λέγεται Χατζηδάκης, Κουμουτσάκος, Συρίγος, Μπουτάρης, αν είναι επιβαίνοντες σε «μπατσικό», ή εάν είχαν την ατυχία να εγκλωβιστούν στο κατάστημα της Μαρφίν στη Σταδίου...
Υ.Γ. 2: Η πρόσφατη απόφαση της πλειοψηφίας του Δημοτικού Συμβουλίου Πάφου για την αποκαθήλωση του ονόματος «Μαρκίδειο» από το (Δημοτικό) Θέατρο της πόλης στρέφεται εναντίον της ιστορίας του Κτήματος και των κατοίκων του και προσβάλλει βάναυσα τη μνήμη του Σωτηράκη Μαρκίδη, κορυφαίας φυσιογνωμίας της Πάφου στον 20ό αιώνα, μαζί με τον Χριστόδουλο Γαλατόπουλο και τον Λοΐζο Φιλίππου. Κύριε Δήμαρχε της Πάφου, προσβλέπουμε σε διόρθωση της αναίτιας απόφασης...
Φωτο: Το ποίημα "Μακεδονία" του Μενέλαου Φραγκούδη, στο πρωτοχρονιάτικο φύλλο του 1904 της εφημερίδας "Αλήθεια" της Λεμεσού"
*Αναπλ. καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.
www.papapolyviou.com
Πέτρος Παπαπολυβίου
Σχόλια