Χέρμπερτ Σπένσερ: Αυτός που μίλησε για την επιβίωση του ισχυρότερου

Ο Χέρμπερτ Σπένσερ (1820 – 1903) ήταν Άγγλος φιλόσοφος, βιολόγος, κοινωνιολόγος και πολιτικός φιλόσοφος της Βικτωριανής εποχής. Ανέπτυξε την έννοια της εξέλιξης ως την προοδευτική ανάπτυξη του φυσικού κόσμου, των βιολογικών οργανισμών, του ανθρώπινου μυαλού, του ανθρώπινου πολιτισμού και των κοινωνιών σύμφωνα με την οποία ο κόσμος προοδεύει σταθερά προς το καλύτερο. Οι ιδέες του για την εξέλιξη επηρέασαν την ανάπτυξη της οικονομίας, της πολιτικής επιστήμης, της βιολογίας και της φιλοσοφίας.






O Spencer συνυφαίνει στο ἔργο του τὶς ἀρχὲς τοῦ Ριζοσπαστικοῦ Φιλελευθερισμοῦ μὲ τὶς παραδοχὲς τοῦ Γερμανικοῦ Ρομαντισμοῦ καὶ τὰ πορίσματα τῶν Φυσικῶν Ἐπιστημῶν τῆς ἐποχῆς του, οἱ ὁποῖες διέπονταν ἀπὸ ἕνα θετικιστικὸ πνεῦμα. Σύμφωνα μὲ τὸν Ἅγγλο στοχαστῆ ὅ,τι γνωρίζουμε συνιστᾶἐπιφαινόμενο ἀρχέγονων σχέσεων ποὺ συγκεφαλαιώνονται σὲ μία ἄγνωστη, ἄπειρη, αἰώνια καὶ ἀπροσπέλαστη ἀπὸ τὸ ἀνθρώπινο λογικὸ ἀρχή. Ἡ θεμελιώδης ἀποστολὴ τῆς φιλοσοφίας ἔγκειται στὴν διακρίβωση τῶν σχέσεων ποὺ διέπουν τὶς γενικὲς ἀλήθειες ποὺ προσδιορίζει μὲ τὴν ἔρευνά της ἡ Ἐπιστήμη καὶ οἱ ἐπιμέρους κλάδοι της.



Στη διάρκεια της ζωής του απέκτησε μεγάλη φήμη που ανταγωνιζόταν εκείνη του Δαρβίνου. Στην Αγγλία και τις ΗΠΑ οι οπαδοί του κάποια στιγμή δε δίστασαν να τον συγκρίνουν με τον Αριστοτέλη.



Εμπνεόμενος από την Καταγωγή των Ειδών του Κάρολου Δαρβίνου, υποστήριξε την έννοια της επιβίωσης του ικανότερου στον κοινωνικό κόσμο, προσέγγιση η οποία ονομάστηκε κοινωνικός δαρβινισμός.Σύμφωνα με αυτή, το κράτος δεν πρέπει να παρεμβαίνει στις φυσικές διεργασίες της κοινωνίας.Με αυτόν τον τρόπο θα επιβιώσουν οι ισχυρότεροι άνθρωποι αφήνοντας τους ανίσχυρους να χαθούν και έτσι θα φτάσουν σε όλο και υψηλότερα επίπεδα ιστορικής εξέλιξης.

Η φράση “η επιβίωση του ισχυρότερου” εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο βιβλίο του Σπένσερ, “Αρχές της Βιολογίας”, που ήταν εμπνευσμένο από τη θεωρία του Δαρβίνου για τη φυσική επιλογή….

Η κατάχρηση των ιδεών του Σπένσερ για την βιολογική αιτιολόγηση ενός ανελέητου οικονομικού ανταγωνισμού, οφείλεται σε μεταγενέστερους εκλαϊκευτές του έργου του, που το έκαναν για να εξυπηρετήσουν τις δικές τους ιδεολογίες.
Η ζωή του

Γεννήθηκε στο Ντέρμπι της Αγγλίας και ήταν το μεγαλύτερο από εννέα αδέρφια και το μόνο που κατάφερε να επιβιώσει κατά την νηπιακή ηλικία.Ο πατέρας του, δάσκαλος στο επάγγελμα, ήταν ένας μη συμβατικός άνθρωπος.Διαχώριζε τον εαυτό του από την επίσημη θρησκεία αλλά και από την πολιτική και κοινωνική εξουσία. πως εντρύφησε στο γιο του μια αντιπάθεια για όλες τις μορφές εξουσίας και μια ανεξαρτησία σκέψης.Ο Σπένσερ από μικρή ηλικία επηρεάστηκε από τις ιδέες υπέρ του ελεύθερου εμπορίου και κατά της κρατικής παρέμβασης στην οικονομία.

Ο Σπένσερ παρά το γεγονός ότι δεν έλαβε επίσημη μόρφωση διδάχθηκε στο σπίτι του φυσικές επιστήμες, μαθηματικά και λατινικά από τον πατέρα του και τον θείο του.Διδάχθηκε επίσης τις έννοιες της βιολογικής εξέλιξης του Έρασμου Δαρβίνου, παππού του Κάρολου Δαρβίνου, και του Ζαν Μπατίστ Λαμάρκ.Ο Σπένσερ σε μεγάλο βαθμό ήταν αυτοδίδακτος και κατέκτησε τις περισσότερες γνώσεις του από αναγνώσματα και συνομιλίες με φίλους του.

Εργάστηκε ως πολιτικός μηχανικός από τα δεκαέξι του χρόνια έως το 1841 στο σιδηρόδρομο του Λονδίνου ενώ στον ελεύθερο χρόνο του γράφει σε εφημερίδες που έχουν μη κονφορμαλιστικές θρησκευτικές πεποιθήσεις και ριζοσπαστικές πολιτικές πεποιθήσεις.

Από το 1848 έως το 1853 εργάστηκε στην οικονομική εφημερίδα The Economist όπου γνωρίζει πολλούς από τους ριζοσπαστικούς και προοδευτικούς στοχαστές του κεφαλαίου της εποχής όπως τον Τζον Στιούαρτ Μιλ, τον βιολόγο Τόμας Χάξλεϋ με τον οποίο θα παραμείνει φίλος σε όλη τη διάρκεια της ζωής του.Θα έρθει σε επαφή με τις ιδέες που αναπτύσσει ο Τζον Στιούαρτ Μιλ στο έργο του ‘Ένα σύστημα λογικής’ και με το θετικισμό του Αυγούστου Κοντ, με τον οποίο διαφωνεί έντονα, ιδέες που θα τον επηρεάσουν στο κατοπινό έργο του.

Στα πρώτα του άρθρα αναπτύσσει τις ιδέες του για τον ατομικισμό, υπερασπίζεται το laissez-faire στην οικονομική ζωή και τη μη παρέμβαση του κράτους.Οι ιδέες αυτές αναπτύσσονται το 1851 στο βιβλίο του Κοινωνικὴ Στατικὴ, όπου παρουσιάζονται σε αδρὲς γραμμὲς οι θεμελιώδεις ιδέες που διατυπώνει ὁ Spencer στα επόμενα κείμενά του. Υιοθετεί τις ωφελιμιστικὲς απόψεις του Jeremy Bentham, πρεσβεύει την αυτονομία του ατόμου και την ελαχιστοποίηση της κρατικής παρέμβασης στην κοινωνική – πολιτικὴ ζωή. Παρουσιάζει δηλαδή έναν απολογισμό της ανάπτυξης της ανθρώπινης ελευθερίας και μια υπεράσπιση των ατομικών ελευθεριών.

Το 1855 εκδίδει το βιβλίο του Οι αρχές της ψυχολογίας το οποίο βασίζεται στη θεμελιακή υπόθεση ότι το ανθρώπινο μυαλό υπόκειται στους νόμους της φύσης και αυτοί μπορούν να ανακαλυφθούν μέσα από την γενική βιολογία.Αυτό επιτρέπει την υιοθέτηση μιας προοπτικής ανάπτυξης με όρους όχι μόνο του ατόμου αλλά επίσης των ειδών και της ράτσας.Υπερασπίζεται την άποψη ότι επαναλαμβανόμενες ενώσεις ιδεών ενσωματώνονται στο σχηματισμό ενώσεων στον εγκέφαλο και με αυτόν τον τρόπο μπορούν να περνάνε από τη μια γενιά στην άλλη μέσω της κληρονομικότητας των επίκτητων χαρακτηριστικών που πρώτος υποστήριξε ο Λαμάρκ. Ωστόσο το βιβλίο αυτό δε βρήκε ανταπόκριση. Την περίοδο αυτή ο Σπένσερ αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα στη πνευματική του υγεία τα οποία τον επηρεάζουν για το υπόλοιπο της ζωής του.Λόγω της ασθένειας αποζητά την ιδιωτικότητα και αποφεύγει να εμφανίζεται δημόσια.

Το ενδιαφέρον του Σπένσερ για την ψυχολογία πηγάζει από το ότι θέλει να εγκαθιδρύσει ένα θεμελιακό νόμο παγκόσμιας ισχύος.Θέλει να αναδείξει ότι είναι πιθανό όλα στο σύμπαν -η γλώσσα, η κουλτούρα, η ηθική- να εξηγηθούν με νόμους παγκόσμιας εγκυρότητας. Αυτό ερχόταν σε αντίθεση με τη θεολογική θέση της εποχής ότι η ανθρώπινη ψυχή ήταν πέρα από την δικαιοδοσία της επιστημονικής έρευνας.Αυτόν το νόμο παγκόσμιας εφαρμογής τον ονόμασε αρχή της εξέλιξης.

Γράφει το έργο Ένα σύστημα συνθετικής φιλοσοφίας το οποίο αποτελείται από εννέα τόμους, όπου θέλει να δείξει ότι η αρχή της εξέλιξης εφαρμόζεται στην βιολογία, στην ψυχολογία, στην κοινωνιολογία και την ηθική.Χρησιμοποιεί ένα μεγάλο εύρος πληροφοριών από διάφορες φυσικές και κοινωνικές επιστήμες και τις οργανώνει σύμφωνα με τις βασικές αρχές της θεωρίας της εξέλιξης.

Οι ιδέες του Σπένσερ αναπτύχθηκαν την εποχή που ο άκρατος καπιταλισμός βρισκόταν στο απόγειό του.Για αυτό δεν μας εκπλήσσει το γεγονός ότι υπερασπίστηκε την ιδέα ότι ο ατομικισμός, ο ανταγωνισμός και η απουσία κυβερνητικών παρεμβάσεων οδηγούν στην επίτευξη ενός ανώτερου αγαθού καθώς και την ευρεία ανταπόκριση που βρήκαν αυτές οι ιδέες.
Γνωστά αποφθέγματα


«Οι παλιές μορφές διακυβέρνησης, τελικά γίνονται τόσο καταπιεστικές, γι’ αυτό πρέπει ν’ αποτραπούν, ακόμα και με κίνδυνο της κυριαρχίας του τρόμου.»


«Ύπνος ύστερα από τον καθημερινό μόχθο, λιμάνι για καταφύγιο μετά από ένα φουρτουνιασμένο ταξίδι, γαλήνη μετά τον πόλεμο. Ο θάνατος, ύστερα από μια μακριά ζωή φέρνει ευχαρίστηση.»


«Το απόφθεγμα που ακολούθησα και που συχνά συνέστησα στους φίλους μου είναι: να είστε νέοι όσο πιο πολύ καιρό μπορείτε.»


«Σ’ αυτή τη γη καμιά ευτυχία δεν είναι σίγουρη.»


«Αν μόνο ένα κύτταρο, κάτω απ’ τις κατάλληλες συνθήκες, γινόταν άνθρωπος στο διάστημα λίγων χρόνων, ασφαλώς δεν θα ήταν δύσκολο να καταλάβει κανείς πως κάτω απ’ τις κατάλληλες συνθήκες, ένα κύτταρο, στη διάρκεια αμέτρητων εκατομμυρίων χρόνων, αποτέλεσε την απαρχή του ανθρώπινου γένους.»


«Η ειλικρίνεια είναι το απαραίτητο θεμέλιο της ευσυνειδησίας και κάθε θρησκείας.»


«Κανένας δεν μπορεί να είναι τελείως ελεύθερος, αν όλοι δεν είναι ελεύθεροι. Κανένας δεν μπορεί να θεωρηθεί απολύτως ηθικά τίμιος, αν όλοι γύρω του δεν είναι ευτυχισμένοι.»


«Η δημοκρατική μορφή διακυβέρνησης είναι η πιο προοδευτική. Γι’ αυτό έχει τον πιο προοδευτικό τύπο ανθρώπου.»


«Όλα για την αγάπη και τίποτα για αμοιβή.»