Η IBM και η δική μας κρίση

Πριν είκοσι χρόνια, ο Richard Sennett δημοσίευσε ένα κλασικό κατ’ εμέ έργο: Τhe Corrosion of Character: the Personal Consequences of Work in the New Capitalism. Το ξαναδιάβασα τώρα, και σημειώνω μια αφήγηση που μού έκανε μεγάλη εντύπωση.
Το 1993 η IBM, που μέχρι πριν λίγα χρόνια ήταν από τις πιο πετυχημένες επιχειρήσεις στην παγκόσμια ιστορία, απέλυσε πάρα πολλούς υπαλλήλους της. Ήσαν μηχανικοί πληροφορικής, κορυφαίοι και καλοπληρωμένοι. Ήταν η εποχή που οι μεγάλοι υπολογιστές mainframe έχασαν από τον ανταγωνισμό των προσωπικών υπολογιστών, όπου κατάφερε να επικρατήσει η Microsoft, η Dell και η Intel.

Ο Sennett βρήκε ένα χαμπουργκεράδικο όπου σύχναζαν τα απογεύματα μερικοί από τους απολυμένους, και κάθισε μαζί τους πολλές φορές, σε διάστημα μηνών, για να ακούσει πώς ερμήνευαν και πώς αντιμετώπιζαν την απόλυση.
Σημειώνει τρία στάδια στην ερμηνεία που έδωσαν γι’ αυτό που τους συνέβη.

Πρώτα, η προδοσία: οι προϊστάμενοι τους κάτι σχεδίασαν, σκοτεινό, πίσω από τις πλάτες τους, για να τους διώξουν, ενώ εκείνοι κέρδισαν από τις απολύσεις. Αυτό το στάδιο ξεπεράστηκε όταν είδαν ότι και οι προϊστάμενοι έχασαν τη δουλειά τους, και η εταιρεία πήγαινε από το κακό στο χειρότερο.
Δεύτερο, οι εξωτερικές εξελίξεις: ειδικότερα, η παγκοσμιοποίηση της εργασίας, που έδωσε δουλειά σε φτηνούς Ινδούς αλλά έδιωξε τους ακριβούς Αμερικάνους. Η ευθύνη των ξένων ενισχύθηκε με την παρατήρηση ότι ο νέος Πρόεδρος της ΙΒΜ ήταν Εβραίος.
Αλλά ούτε αυτή η ερμηνεία στάθηκε, όταν μετά από μήνες άρχιζαν να εξετάζουν τις δικές τους καριέρες και αξίες. «Ως επιστήμονες-μηχανικοί», γράφει ο Sennett, «οι προγραμματιστές πίστευαν στην αξία των τεχνολογικών εξελίξεων, όπως η παγκόσμια ψηφιακή επικοινωνία. Επίσης, παραδέχτηκαν ότι η εργασία των Ινδών ήταν πολύ καλής ποιότητας».
Το τρίτο στάδιο ήρθε όταν άρχισαν να συζητούν σοβαρά μεταξύ τους για τη δουλειά τους. Πόσο την αγαπούσαν, πώς θα ήθελαν να μπορούσαν να την συνεχίσουν. Τότε μπήκαν στις τεχνικές λεπτομέρειες. Τις αλλαγές στις τεχνικές προγραμματισμού, τις παλιές και νέες δεξιότητες. Εκεί, η ερμηνεία της κρίσης άλλαξε. Μήπως υπήρχε κάτι που έπρεπε αυτοί οι ίδιοι να είχαν κάνει νωρίτερα; Να είχαν προβλέψει την μετατόπιση προς το νέο λογισμικό, να είχαν φύγει πριν πέντε χρόνια για να ξεκινήσουν νέα δουλειά; Μήπως τους είχε αποκοιμίσει η προοπτική της καριέρας στην μεγάλη παλιά εταιρία; «Είχαμε το παράδειγμα. Ξέραμε ακριβώς τι συνέβαινε στη Δυτική Ακτή, και δεν κάναμε τίποτε.»
Ο Sennett σημειώνει ότι η πραγματική εργασία που έκαναν οι απολυμένοι μηχανικοί στις συζητήσεις τους ήταν να αντιμετωπίσουν την αποτυχία τους με τους όρους του δικού τους χαρακτήρα. «Η δράση τους είναι να μιλάνε μεταξύ τους για αυτό. Αλλά είναι πραγματική δράση».
Πόσο μου θυμίζουν αυτές οι τρεις ερμηνείες όσα έχουν ειπωθεί για την ελληνική κρίση του 2010. Αλλά, πόσοι από εμάς μπήκαμε στην τρίτη φάση, της αυτογνωσίας, που περιγράφει ο Sennett;
Aristos Doxiadis