Στο βυθό των Κυθήρων: Oι θησαυροί του Παρθενώνα που ο Λόρδος Έλγιν δεν πήρε ποτέ μαζί του | Βίντεο

• 3/09/2018

Ένας ολόκληρος θησαυρός, που περιλαμβάνει από αιγυπτιακά αγάλματα μέχρι νομίσματα και αμφορείς, βρέθηκε στο ναυάγιο του «Mentor» (Μέντωρ), του πλοίου που χρησιμοποιήθηκε για τη μεταφορά των μαρμάρων του Παρθενώνα που λεηλάτησε ο λόρδος Έλγιν από την Ελλάδα στην Αγγλία, με την άδεια των Οθωμανών.
Όπως αναφέρεται σε δημοσίευμα-αφιέρωμα της ισραηλινής Haaretz, η βαρυφορτωμένη φρεγάτα βυθίστηκε νοτιοδυτικά των Κυθήρων, κατά το ταξίδι επιστροφής της στη Βρετανία.
Τα μάρμαρα που μετέφερε διασώθηκαν (ο ίδιος ο Έλγιν ζήτησε βοήθεια σχετικά, αναφέροντας πως «είχε κάποιες ποσότητες κιβωτίων με πέτρες χωρίς αξία, αλλά μεγάλης σημασίας για εμένα»), ωστόσο είναι πολλά αυτά τα οποία έμειναν στο ναυάγιο, ακόμα και αν επί 200 χρόνια ήταν στο έλεος των απανταχού «ενδιαφερομένων».
Ομάδα αρχαιολόγων με επικεφαλής τον Δημήτρη Κουρκουμέλη, της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων επισκέφθηκε ξανά το ναυάγιο και πραγματοποίησε ευρύτερη ανασκαφή στο κύτος, του οποίο έχει υποστεί πολλές ζημιές από τις λεηλασίες και τις επιχειρήσεις ανάσυρσης που έχουν γίνει ανά τα χρόνια.
«Αποκαλύψαμε το υπόλοιπο κύτος, τμήματα της πλώρης, ένα τέταρτο του σκάφους» είπε ο ο κ. Κουρκουμέλης στη Haaretz, προσθέτοντας πως δυστυχώς το υπόλοιπο κύτος έχει καταστραφεί από τον 19ο και τον 20ό αιώνα, από κυνηγούς θησαυρών οι οποίοι αναζητούσαν περισσότερα μάρμαρα που πιστευόταν πως είχαν απομείνει στο ναυάγιο.
Η ιστορία του Σκωτσέζου αριστοκράτη, ο οποίος ανέλαβε καθήκοντα πρέσβη της Βρετανίας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1801 και απέσπασε γλυπτά από τον Παρθενώνα είναι γνωστή.
Στις 15 Σεπτεμβρίου 1802, το «Mentor» σάλπαρε από τον Πειραιά για τη Βρετανία, φορτωμένο με τα μάρμαρα και άλλα αρχαία ανεκτίμητης αξίας. Το πλοίο έφτασε στο ακρωτήριο Ταίναρο (κάβο Ματαπά) όπου και πέρασε τη νύχτα λόγω ισχυρών ανέμων.
Ωστόσο, το πρωί ο καπετάνιος συνειδητοποίησε πως το πλοίο έμπαζε νερά. Σημειώνεται ότι ο καπετάνιος, Ουίλιαμ Έγκλεν, είχε διαφωνήσει έντονα στον Πειραιά με τον γραμματέα του Έλγιν επειδή θεωρούσε πως τα κιβώτια ήταν πολύ βαριά για το πλοίο.
Όπως αποδείχτηκε, είχε δίκιο. Ελπίζοντας να σώσει το σκάφος, έβαλε πορεία για τα Κύθηρα και παραλίγο να φτάσει: Το απόγευμα έφτασε στο μικρό λιμάνι του Αβλέμονα, αλλά ο καιρός ήταν πολύ κακός για να δέσει το καράβι.
Οι ναύτες προσπάθησαν να το σταθεροποιήσουν με δύο άγκυρες στα ανοιχτά του λιμανιού, αλλά τελικά το πλοίο παρασύρθηκε, έπεσε σε βράχια και βυθίστηκε σε βάθος 23 μέτρων. Οι επιβάτες και το πλήρωμα διασώθηκαν το «Ανίκητος».
Όταν ο Έλγιν έμαθε για την καταστροφή, οργάνωσε αποστολή ανάσυρσης, με βουτηχτές από την Κάλυμνο. Τα γλυπτά του Παρθενώνα εν τέλει ανασύρθηκαν, απεστάλησαν στη Μάλτα και μετά στη Βρετανία.
Παρά τις «επισκέψεις» κυνηγών θησαυρών, το ναυάγιο συνέχισε να αποδίδει πολύτιμα ευρήματα, όπως αρχαία νομίσματα από την αρχαϊκή μέχρι τη ρωμαϊκή περίοδο, ροδιακούς αμφορείς, απολιθώματα ψαριών και φυτών από τον Λεβάντε (το σημερινό Ισραήλ και τον Λίβανο) και πολλά άλλα αντικείμενα που αποτελούσαν το φορτίο του «Mentor».
Σημειώνεται πως από τις αρχές του 19ου αιώνα και μετά, η Ελλάδα και ο Λεβάντες είχαν γίνει «της μόδας» στη Δύση, και ως εκ τούτου πάρα πολλοί ήθελαν «κάτι» από εκεί. Όπως εξηγεί στην ισραηλινή εφημερίδα ο κ. Κουρκουμέλης, το «Mentor» προηγουμένως ταξίδευε κατά μήκος της ακτής του Λεβάντε, συλλέγοντας και μεταφέροντας αντικείμενα για συλλέκτες στην Ευρώπη.
Το 1816 ο Έλγιν πούλησε τα γλυπτά του Παρθενώνα στη βρετανική κυβέρνηση, και από το 1817 εκτίθενται στο Βρετανικό Μουσείο- γεγονός που αποτελεί λόγω αντιπαράθεσης μεταξύ του μουσείου και των ελληνικών κυβερνήσεων, που ζητούν την επιστροφή τους στη χώρα στην οποία ανήκουν.
Ενδιαφέρουσες είναι και οι φωτογραφίες που θα δείτε παρακάτωμε τα πρόσφατα ευρήματα που είναι:
«πολλά προσωπικά αντικείμενα του πληρώματος και των επιβατών του πλοίου, τα οποία καταγράφηκαν λεπτομερώς από την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων. Όργανα ναυσιπλοΐας, ένας ναυτικός διαβήτης, μελανοδοχεία, ένα ρολόι, μία επιπλέον πιστόλα, η τρίτη συνολικά με τις δύο άλλες που ανελκύθηκαν κατά την έρευνα του 2011, ένας λίθινος σφραγιδόλιθος με παράσταση πυροβόλου, μία χρυσή αλυσίδα και διάφορα διακοσμητικά αντικείμενα μαρτυρούν πολλά για την καθημερινότητα των ναυτικών της εποχής. Επίσης, βρέθηκαν δύο χρυσά νομίσματα, το ένα του 1788, τρία αργυρά, σύγχρονα της περιόδου που ναυάγησε το πλοίο, καθώς και δύο αρχαία αργυρά νομίσματα, ένα βοιωτικό και ένα αθηναϊκό»....
Το ναυάγιο δεν είχε θύματα, καθώς όλοι πρόλαβαν να εγκαταλείψουν τον «Μέντορα» εγκαίρως και με ασφάλεια. Όμως ο ανυπολόγιστος θησαυρός της Ακρόπολης με τα γλυπτά του Παρθενώνα κατέληξε στο βυθό της θάλασσας. Σύμφωνα με σύγχρονες μελέτες αρχαιολόγων και δυτών, το γεγονός ότι το πλοίο βούλιαξε σχεδόν αμέσως, βοήθησε να διασωθούν τα μάρμαρα.
Το φορτίο ήταν τοποθετημένο μέσα σε 17 κιβώτια τα οποία παρασύρθηκαν μαζί με το σκαρί. Ο άρπαγας λόρδος ξόδεψε μια περιουσία για την ανέλκυση των γλυπτών Ο Έλγιν όσο αδίστακτος και αποφασισμένος φάνηκε με την αρπαγή των γλυπτών, άλλο τόσο οργισμένος και επίμονος έγινε για να ανασύρει την «λεία» από τον βυθό της θάλασσας. Αμέσως επιστράτευσε τους καλύτερους «βουτηχτές» της εποχής από την Κάλυμνο για να αναλάβουν τη δύσκολη αποστολή της ανέλκυσης.
Τα τεχνικά μέσα ήταν σχεδόν ανύπαρκτα και το μόνο που βοηθούσε τους δύτες της εποχής ήταν ότι το ναυάγιο βρισκόταν σε σχετικά μικρό βάθος (λίγο παραπάνω από 20 μέτρα). Χρειάστηκαν να περάσουν τρία ολόκληρα χρόνια και ο Έλγιν να ξοδέψει μεγάλο μέρος της προσωπικής του περιουσίας για να φέρει το φορτίο στην επιφάνεια. Οι ξένοι αρχαιοκάπηλοι αποκαλούν «βάρβαρες» τις ελληνικές ακτές Το 1916 δημοσιεύτηκαν κάποιες επιστολές που αναφέρονται στην ανέλκυση των μαρμάρων και βρέθηκαν τότε στα χέρια του Βρετανού υποπρόξενου, μέσω κάποιου συγγενή του, που μεταξύ άλλων γράφουν:
«Είμαι στην ευχάριστη θέση να σας ενημερώσω ότι τελικά, τα μάρμαρα των Κυθήρων έχουν διασωθεί και έχουμε ένα λόγο να χαιρόμαστε. Ομολογώ όμως ότι ανησυχώ διαπιστώνοντας ότι τόσο αυτά που έχουν ήδη φύγει για τη Βρετανία, όσο και τα εδώ, που είναι σε καλύτερη κατάσταση, παραμένουν σε «βάρβαρες» ακτές».
Οι επιστολές δεν έχουν υπογραφή, ωστόσο μπορεί να υποθέσει κανείς ότι ανήκουν σε άνθρωπο του Έλγιν, που όχι μόνο έκλεψε τα αριστουργήματα της Ακρόπολης, αλλά αποκαλεί βάρβαρες τις ελληνικές ακτές που τα «φιλοξένησαν» μετά την ανέλκυση. Ο Έλγιν, παρά τις περιπέτειες, κατάφερε τελικά να οδηγήσει τα κλεμμένα στην πατρίδα του. Το κουφάρι του «Μέντορα» όμως, παρέμεινε στο βυθό των Κυθήρων. Εντοπίστηκε από την αρχαιολογική υπηρεσία και ερευνάται. Το ερώτημα, τι μυστικά μπορεί να κρύβει, δεν έχει απαντηθεί πλήρως. Οι καταδύσεις και οι έρευνες στο ναυάγιο Από τις αρχές του 1800 οπότε βούλιαξε το «Μέντωρ» έχουν γίνει πολλές προσπάθειες ανεύρεσης και άλλων αρχαιοτήτων στο ναυάγιο. Στο σημείο καταδύθηκε το 1975 και ο διάσημος ωκεανογράφος Ζακ Υβ Κουστώ, χωρίς όμως να βρει κάτι αξιόλογο.
Οι πρώτες υποβρύχιες έρευνες από το Ινστιτούτο Εναλίων Αρχαιολογικών Ερευνών έγιναν το 1980. Τότε βρέθηκε το σκαρί του πλοίου, αλλά κανένα αρχαίο αντικείμενο. Οι έρευνες συνεχίζονται περιοδικά και κάθε φορά που δύτες και αρχαιολόγοι καταδύονται στο «Μέντωρ» επιστρέφουν με νέα ευρήματα και εντυπωσιακές φωτογραφίες. Πρόσφατες έρευνες έχουν γίνει το 2009, το 2011 και το 2012. Οι ερευνητές στις πιο πρόσφατες καταδύσεις τους επικεντρώθηκαν κυρίως στην πρύμνη του πλοίου που έχει υποστεί τη μικρότερη φθορά από τα υπόλοιπα μέρη του πλοίου.

Προσωπικά αντικείμενα επιβατών του πλοίου. Κουμπί στολής, ρολόι τσέπης,μπουκάλι κρασί, πίπα και μελανοδοχείο ...

Κλεψύδρα, όργανα ναυσιπλοΐας και στέλεχος από όπλο. Τα όργανα ναυσιπλοΐας που βρέθηκαν στις τελευταίες έρευνες, είναι χρήσιμα για την εξαγωγή συμπερασμάτων για το «ναυτικό» της εποχής....

Ξεχωρίζει το δαχτυλίδι-σφραγίδα που ανήκε σε αξιωματικό του πλοίου. Το δαχτυλίδι (κάτω δεξιά) εντοπίστηκε από τους δύτες μέσα στην πίπα ...
Ο δύτης Γιάννης Φαρδούλης ήταν ένα από τα βασικά μέλη της ομάδας που συμμετείχε στις πρόσφατες έρευνες...

Αριστερά: σφαίρες από όπλο, πιθανόν πειρατικό. Δεξιά: Απορροφητικός σωλήνας που βοηθά στην αποκάλυψη στον βυθό μικρών αντικειμένων που είναι θαμμένα. Φωτογραφία Γιάννη Φαρδούλη ...

Το ξύλινο σκαρί του παραμένει στο βυθό των Κυθήρων. Φωτογραφία του Γιάννη Φαρδούλη από τις πρόσφατες έρευνες στο ναυάγιο του «Μέντωρ» ...
Δείτε το εντυπωσιακό βίντεο με τις υποβρύχιες λήψεις του Αλέξη Παπαδόπουλου, από το ναυάγιο του «Μέντωρ»....