Η ΑΡΠΑΓΗ ΤΗΣ ΚΑΡΥΑΤΙΔΑΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΡΕΤΑΝΟ ΕΝΤΟΥΑΡΝΤ ΚΛΑΡΚ

Η αρπαγή της Καρυάτιδας της Ελευσίνας από τον Βρετανό Έντουαρντ Κλαρκ, που κατηγορούσε τον Έλγιν για λεηλασία του Παρθενώνα.

Στην αρχική φωτογραφία από την Ελευσίνα του 1910, εικονίζονται παιδιά στα αρχαία ερείπια. Στον ίδιο ακριβώς χώρο εκατό χρόνια πριν ένας Βρετανός «αρχαιολάτρης», ο Edward D. Clarke, σκάρωσε μια μεγάλη πλεκτάνη για να αρπάξει την Καρυάτιδα της περιοχής. Δεξιά στο σχέδιο του Willey Reveley (περ. 1785) βλέπουμε την κεφαλή της κλεμμένης κόρης, που σήμερα βρίσκεται στο Fitzwilliam Museum του Cambridge.

Το 1676 χωρικοί εντόπισαν στην Ελευσίνα ένα μαρμάρινο άγαλμα. Είχε τη μορφή μιας λυγερόκορμης γυναίκας και το κεφάλι της κοσμούσε μία κίστη, ένα κυλινδρικό κουτί με γιρλάντες και στάχυα για στολίδια. Οι χωρικοί δεν το πείραξαν, πεπεισμένοι ότι μία ανώτερη δύναμη είχε φέρει το άγαλμα εκεί. Με τα χρόνια, η Καρυάτιδα συνδέθηκε με τις λαϊκές δοξασίες και έγινε η προστάτιδα των καλλιεργειών τους.

Σχεδόν δύο αιώνες αργότερα, τον χειμώνα του 1801, ένας Βρετανός ακαδημαϊκός αντίκρισε το άγαλμα στα βοσκοτόπια της Ελευσίνας. Το όνομά του ήταν Έντουαρντ Κλαρκ και σαν τον συμπατριώτη του, Λόρδο Έλγιν, αντιλήφθηκε αμέσως την τεράστια αξία του.
Στο παρελθόν είχε κατηγορήσει τον Έλγιν για την καταστροφή του Παρθενώνα, αλλά όταν ήρθε αντιμέτωπος με τον δικό του αρχαίο θησαυρό, άλλαξε γνώμη.

Το φιρμάνι του πασά και η «ευλογία» του παπά

Η Καρυάτιδα της Ελευσίνας,
σχέδιο του John Flaxman, 1803


Ο Βρετανός δεν έδωσε σημασία στις εκκλήσεις των ντόπιων που του ζητούσαν να μην πάρει την Καρυάτιδα, γιατί πίστευαν ότι μόλις έχαναν την «προστάτιδά» τους, θα καταστρέφονταν οι καλλιέργειές τους. Συνεννοήθηκε με τον Τούρκο Πασά και με ένα αδρό φιλοδώρημα, εξασφάλισε την πολυπόθητη άδεια για τη μεταφορά του γλυπτού. Όταν ο Κλαρκ επέστρεψε στην Ελευσίνα, προσέλαβε διάφορους χωρικούς για να τον βοηθήσουν να μεταφέρει το άγαλμα. Για να τους πείσει, επέδειξε το φιρμάνι που είχε παραλάβει από τους Τούρκους. Ο λαϊκός μύθος λέει ότι την ώρα που οι ντόπιοι συζητούσαν, ένα βόδι πλησίασε το άγαλμα, το χτύπησε με τα κέρατά του και έφυγε τρέχοντας προς την αντίθετη κατεύθυνση.

Η περίεργη συμπεριφορά του πανικόβαλε τους ντόπιους. Εξέλαβαν την κίνηση ως προειδοποίηση από το Θεό να μην πειράξουν το άγαλμα, γιατί θα ζημιωνόταν η σοδειά. Ο Κλαρκ όμως, δεν θα άφηνε τις ντόπιες δοξασίες να τον σταματήσουν. Το επόμενο πρωί εμφανίστηκε στην περιοχή μαζί με έναν παπά στο πλευρό του. Ο ιερέας της Ελευσίνας πήρε στα χέρια του ένα κασμά και έδωσε το πρώτο χτύπημα στη βάση του αγάλματος. Ήταν το σήμα που χρειάζονταν οι ντόπιοι για να πειστούν ότι ο Θεός ήταν μαζί τους και επέτρεπε την μεταφορά του αγάλματος...

Αρπαγή με «λαϊκή συμμετοχή»

Αμέσως συγκεντρώθηκαν περίπου 100 εργάτες που χωρίστηκαν σε δύο ομάδες. Έδεσαν το άγαλμα με σχοινιά και η μία ομάδα τραβούσε απ’ τη μεριά, ενώ η δεύτερη ομάδα απ’ την αντίθετη για να το ξεκολλήσουν απ’ το χώμα. Ορισμένοι είχαν τοποθετήσει λοστούς στη βάση και πίεζαν με όλη τους τη δύναμη. Τα παιδιά καθάριζαν το δρόμο από πέτρες για να γίνει πιο ομαλά η μετακίνηση. Μέχρι το τέλος της ημέρας, είχαν μεταφέρει το άγαλμα στο λιμάνι και από εκεί έφυγε για Αγγλία στις 23 Νοεμβρίου.

Άποψη Ελευσίνας από τον αρχαιολογικό χώρο, στα αριστερά ο ναός του Αγίου Γεωργίου. L. Heldring, 1898.
Από την Ελευσίνα στο βυθό της θάλασσας και μετά στο Κέιμπριτζ

Το πλοίο βούλιαξε λίγο πριν φτάσει στον προορισμό του και η Καρυάτιδα έμεινε στο βυθό της θάλασσας για δύο χρόνια. Κατάφεραν να την ανασύρουν την 1η Ιουλίου του 1803 και την τοποθέτησαν στη βιβλιοθήκη του Κέιμπριτζ. Για την προσφορά του, ο Κλαρκ κέρδισε τον τίτλο του «Doctor of Laws» και το όνομά του χαράχτηκε στη βάση του αγάλματος. Πέθανε το 1822 και δεν είδε ποτέ τη δεύτερη Καρυάτιδα της Ελευσίνας, που ανασκάφηκε το 1892 και εκτίθεται στο Μουσείο της Ελευσίνας σε άριστη κατάσταση.

Αριστερα η Καρυάτιδα που άρπαξε ο Έντουαρντ Κλαρκ την τοποθέτησαν στη βιβλιοθήκη του Κέιμπριτζ.
Δεξιά η άλλη Καρυάτιδα που διασώθηκε και εκτίθεται στην Ελευσίνα.
Πηγή: Eλένη Στούμπου-Κατσαμούρη, Η άλλη Καρυάτιδα, εφ.»Μακεδονία», Κυριακή 29.05.2011 και αναδημοσίευση: http://www.elzoni.gr/html/ent/439/ent.26439.asp
Το κείμενο βασίζεται στην έρευνα για την αρχαιολογική ταινία μικρού μήκους «Το παράξενο πεπρωμένο της αρπαγείσας κόρης», σενάριο-σκηνοθεσία: Ελένη Στούμπου-Κατσαμούρη,
βραβείο μικρού μήκους στο Φεστιβάλ Αρχαιολογικών Ταινιών της Αμιένης (Γαλλία) το 2011
www.mixanitouxronou.gr