ΟΙ ΑΡΧΕΤΥΠΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΗΣ ΔΕΞΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ
Αναστασίου Γιαννά
Πώς θα μπορούσαμε να ορίσουμε τα αρχέτυπα;
Είναι έννοιες που ενυπάρχουν μέσα στην ψυχονοητική δομή των ανθρωπίνων όντων, από τις αρχέγονες εποχές. Δεν προέρχονται από την εμπειρική μάθηση. Είναι ο Πλατωνικός Κόσμος των Ιδεών, που αντανακλάται πάνω στον ανθρώπινο ψυχισμό. Τέτοιες έννοιες είναι : η Ανάσταση, ο Παράδεισος, ο Κάτω Κόσμος, η Αναγέννηση, ο Λαβύρινθος, το Ανδρόγυνο κ.λπ.
Όμως εκτός από αρχέτυπα που σχετίζονται με την μεταφυσική και την κοσμογονία, η σύγχρονη επιστημονική έρευνα απέδειξε ότι υπάρχουν και σχήματα ή μορφές που είναι αρχετυπικά, τα οποία μάλιστα έχουν βιολογική και νευροφυσιολογική διάσταση. Για παράδειγμα, τα σύμβολα <-- --=""> που δείχνουν την δεξιά και την αριστερή κατεύθυνση, είναι δημιούργημα μιας κοινωνικής σύμβασης ή αντίθετα εμπεριέχονται μέσα στην κυτταρική εγκεφαλική μνήμη; Πειράματα έδειξαν ότι ισχύει η τελευταία περίπτωση. Επίσης στην φυσιολογία των ζώων, είναι γνωστό το φαινόμενο των «supranormal releasers»: Σε ένα πουλάκι που μόλις έχει βγει από το αυγό το αντανακλαστικό να ανοίξει το ράμφος του ενεργοποιείται, μόλις βάλουμε εμπρός του ένα τεχνητό ράμφος (την μύτη ενός κόκκινου μολυβιού) το οποίο μοιάζει με το ράμφος των γονιών του. Το γωνιώδες κόκκινο σχήμα ενυπάρχει στην κυτταρική μνήμη αυτού του ζώου.
Από τις πιο σημαντικές αρχετυπικές έννοιες είναι αυτές της Δεξιάς και της Αριστεράς. Συναντώνται από τα πανάρχαια χρόνια σε όλα τα θρησκευτικά και κοσμογονικά συστήματα της ανθρωπότητας. Οι ανθρωπολογικές και ιστορικές μελέτες έδειξαν ότι σε όλους του πολιτισμούς η έννοια της Δεξιάς έχει θετική χροιά, και συνδέεται με την δύναμη, την ικανότητα, την τάξη, την δημιουργία. Εθεωρείτο ένας καλός οιωνός με Ηλιακό-Απολλώνιο συμβολισμό. Αντίθετα, η έννοια της Αριστεράς έχει αρνητική χροιά, και συνδέεται με την παθητικότητα, την αδυναμία, την αναρχία, την νοσηρή σεξουαλικότητα, το απόκρυφο, την μαγεία. Εθεωρείτο ένας κακός οιωνός με Σεληνιακό συμβολισμό. Έτσι λοιπόν, στον πολιτισμό των Ινδιάνων της Αμερικής, η ζωή συνδέεται με την δεξιά και ο θάνατος με την αριστερά. Στις αναπαραστάσεις των Αζτέκων, ο ήλιος είναι τοποθετημένος δεξιά από το αρχέγονο δένδρο, ενώ ο θεός του θανάτου είναι αριστερά. Μεταξύ τωνΑραουκανών της Χιλής, η μαγεία συνδέεται με την αριστερά και τις γυναίκες. Στην αρχαία Ελλάδα εθεωρείτο καλός οιωνός αυτό που έρχεται από τα αριστερά και κατευθύνεται στα δεξιά.(για παράδειγμα ένα σμήνος πουλιών που έρχεται από τα αριστερά και κατευθύνεται στα δεξιά).Τέλος,στον χριστιανικό κόσμο είναι γνωστή σε όλους, η φράση από το Σύμβολο της Πίστεως : Ἀνελθόντα εἰς τοὺς οὐρανούς καὶ καθεζόμενον ἐκ δεξιῶν τοῦ πατρός.
Οι έννοιες της Δεξιάς και της Αριστεράς, λέγεται ότι εισήλθαν στην πολιτική ζωή με την Γαλλική επανάσταση, όταν οι συντηρητικοί κάθισαν στα δεξιά έδρανα (ως προς τον πρόεδρο του κοινοβουλίου) και οι επαναστάτες-μασόνοι στα αριστερά έδρανα. Πράγματι αυτό συνέβη · όμως δεν ήταν κάτι τυχαίο, όπως συνήθως αφήνεται να εννοηθεί από τα επιφανειακά ιστορικά εγχειρίδια. Ο Jacob Taubes, καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Harvard, στο γνωστό έργο του Abendlandische Eschatologie(= «Δυτική εσχατολογία») γράφει: «Και...εδώ δεν πρόκειται για μία παραξενιά της γνώσης, αλλά για ένα βασικό στοιχείο της γνωστικής εξέγερσης(όπως γενικά λέγεται το ριζικό ΠΑΘΟΣ της επανάστασης), είναι ξεκάθαρο απ’ τη σύγκριση με τις σύγχρονες τάσεις που διεκδικούν τον όρο «αριστερά» - παρόλο που, ή μάλλον ακριβώς για το γεγονός ότι σε όλες τις γλώσσες αυτός ο όρος έχει μία δυσοίωνη και αρνητική έννοια. Είναι αυτονόητο ότι δεν [είναι λόγω] εξωτερικών και τυχαίων αιτίων, όπως για παράδειγμα η θέση των εδράνων στο κοινοβούλιο, που τα σύγχρονα ρεύματα διάλεξαν για τον εαυτό τους το λάβαρο της αριστεράς. Το κάνουν διότι δέχονται θετικά όλα αυτά που ο κόσμος απορρίπτει σαν αριστερά ακριβώς με την γρουσούζικη έννοια που έχει ο όρος». Το θέμα όμως είναι τι εννοεί ο καθηγητής με την φράση :« ...ένα βασικό στοιχείο της γνωστικής εξέγερσης...»;
Όπως προαναφέραμε , σε όλες τις μεγάλες θρησκείες του κόσμου, η δεξιά έχει θετική έννοια και η αριστερά αρνητική. Μόνον στην εβραϊκή αίρεση του γνωστικισμού , η «αριστερά οδός» αποκτά θετική έννοια και καθαγιάζεται ως τρόπος ζωής. Η αίρεση αυτή εμφανίζεται μετά καταστροφή του Ναού του Σολομώντος από τους Ρωμαίους το 70 μ. Χ., όταν μία ομάδα ραββίνων θεώρησε ότι, εφόσον οι υποσχέσεις του Θεού της Παλαιάς Διαθήκης προς τον «περιούσιο» λαό δεν βρήκαν επαλήθευση, αυτό σημαίνει πως εκείνος ο Θεός δεν είναι ο αληθινός Θεός του Ισραήλ, αλλά αντίθετα ένα ον που καταδυναστεύει και ψεύδεται. Η πραγματική θεϊκή δύναμη λοιπόν εκφράζεται από τον εωσφόρο, τον «άγγελο της Γνώσης και της απελευθέρωσης».
Για πρώτη φορά στην Ιστορία συνέβαινε τέτοια αντιστροφή: Ο Δημιουργός του κόσμου, αφού δεν εξυπηρετεί τα σχέδια ενός λαού élite, μετατρέπεται σε εχθρική οντότητα και ο εωσφόρος, καταστροφέας του κόσμου, σε απελευθερωτή. Έτσι, μέσα στον Ιουδαϊσμό επέρχεται διχασμός : Από τη μία, το νέο ρεύμα του Γνωστικισμού και, από την άλλη, οι ραββίνοι που παρέμειναν πιστοί στον Θεό της Παλαιάς Διαθήκης· και ο διχασμός αυτός, σε διάφορες χρονικές περιόδους, έφτασε να πάρει χαρακτήρα σύγκρουσης αυτόχρημαδραματικής. (Πρέπει να αναφερθεί πάντως ότι τα πρώτα σπέρματα του Γνωστικισμού εντοπίζονται σε ομάδες Εβραίων που προέρχονταν από τη Βαβυλώνα, και στη συνέχεια εγκαταστάθηκαν στη Σαμάρεια, όπως για παράδειγμα οι πρόγονοι του Σίμωνος του Μάγου για τον οποίο γίνεται αναφορά στις Πράξεις των Αποστόλων.) Μαζική μορφή όμως το κίνημα έλαβε μετά το 70 μ. Χ. και άρχισε να διαδίδεται σε ανατολή και δύση.
Το βασικό χαρακτηριστικό της γνωστικής σκέψης είναι ο ριζικός δυϊσμός που κυβερνά την σχέση του Θεού με τον κόσμο και κατά συνέπεια την σχέση του ανθρώπου με τον κόσμο. Η θεότητα είναι απόλυτα εξωκοσμική (για τον γνωστικό είναι αδιανόητος ένας Θεός που γίνεται άνθρωπος), η φύση της [της θεότητας] είναι εντελώς ξένη από αυτή του κόσμου, ο οποίος δεν κυβερνάται. Σε σχέση, επιπλέον, με τον κόσμο αυτόν, η Θεότητα είναι σε πλήρη αντίθεση: στο θεϊκό βασίλειο του φωτός, το οποίο είναι τέλειο και απόμακρο, αντιπαρατίθεται ο κόσμος ως βασίλειο του σκότους. Ο κόσμος είναι δημιούργημα κατωτέρων δυνάμεων, οι οποίες δεν γνωρίζουν τον αληθινό Θεό και εμποδίζουν τους ανθρώπους να αποκτήσουν τη θεϊκή γνώση. Ποια είναι η βασική διαφορά του γνωστικισμού έναντι της κλασσικής σκέψης; «Ο Ελληνικός κόσμος εμφανίζεται στον Hans Jonas ως μία μεγαλειώδης έκφραση οικειότητας με τον κόσμο (grandioser Ausdruck der weltheimlichkeit) με όλες τις αισιόδοξες συνέπειες σχετικά με την προσαρμογή του ανθρώπου σε ένα κόσμο αρμονικό, θεοποιημένο, οι οποίες προκύπτουν από αυτήν την οπτική.» Είναι το σύμπαν στο οποίο ο Θεός ἀεὶ γεωμετρεῖ (Πλάτων). Είναι ο Κόσμος της τάξης και της αρμονίας των Πυθαγορείων: «οι ουρανοί περιστρεφόμενοι με βάση τον αριθμό και την αρμονία, παράγουν μία ουράνια μουσική από σφαίρες, θαυμάσιες συμφωνίες που τα αυτιά μας δεν αντιλαμβάνονται, ή δεν διακρίνουν, διότι συνήθισαν από πάντα να την ακούν.»
Ο γνωστικισμός αντικαθιστά αυτήν την προοπτική με μία «μεγάλη ανασφάλεια της ύπαρξης, την αγωνία του ανθρώπου μπροστά στον κόσμο και μπροστά στον ίδιο του τον εαυτό. Η νέα εμπειρία του κόσμου (Welterfahrung) εκφράζεται στην εξίσωση: Κόσμος = Σκοτάδι». Φυσικά το ίδιο μεγάλη είναι και η αντίθεση του Χριστιανισμού με τον γνωστικισμό: για τον Χριστιανό, ο κόσμος είναι το θυσιαστήριο της ιερής αγάπης, ο τόπος του αγώνα και της προσφοράς με τελική έκβαση τη νίκη του κατά του θανάτου και την ένωση με τον τρισυπόστατο Θεό, ο οποίος δεν είναι ξένος προς τον κόσμο, αλλά αντίθετα, έρχεται και γίνεται ένα με αυτόν, σταυρώνεται για αυτόν, διότι πολὺ τὸν ἠγάπησε.
Κατά την διάρκεια της Ελληνιστικής περιόδου έκαναν την εμφάνιση τους διάφορες γνωστικές ομάδες ή σχολές, οι κυριότερες των οποίων ήταν οι Οφίτες (είχαν ως σύμβολο της γνώσης και της αναγέννησης τον όφι),οι Σηθιανοί ,οι Καϊνίτες (εδόξαζαν τον Κάιν), καθώς και τα συστήματα του Αιγύπτιου γνωστικού Βαλεντίνου και των Ελλήνων Βασιλίδη, Καρποκράτη και του γιου αυτού του τελευταίου, Επιφάνιου, τα οποία είχαν χριστιανικές επιδράσεις.
Ο γνωστικισμός, ανάλογα με τις εποχές και τις χώρες απ’ τις οποίες πέρασε πήρε στοιχεία από διάφορες θρησκείες και φιλοσοφικά συστήματα. Έτσι στην Αλεξάνδρεια, δέχτηκε πλατωνικές επιρροές, στην Ασία βουδιστικές και ιρανικές με αποτέλεσμα τη γέννηση του Μανιχαϊσμού , στον οποίο επικρατεί έντονος δυισμός ( ο Θεός του φωτός και ο Θεός του σκότους που αντιπαλαίουν μεταξύ τους), ενώ κατά τον Μεσαίωνα έλαβε χριστιανικές αποχρώσεις με αποτέλεσμα να εκδηλωθεί με τα κινήματα των Καθαρών και των Βογομίλων.
Η δυναμική της εξάπλωσης του γνωστικισμού μετά τη μεσαιωνική περίοδο, οφείλεται στην ικανότητα του να μεταμορφώνεται: άλλοτε φορώντας τα ενδύματα των αναγνωρισμένων θρησκειών (Προτεσταντισμός) και άλλοτε, παίρνοντας την μορφή φιλοσοφικού ρεύματος (Διαφωτισμός, Θετικισμός, κ.λπ) ή πολιτικής ιδεολογίας(π.χ. όλα τα ρεύματα της Αριστεράς). Να λοιπόν γιατί οι μασόνοι επαναστάτες κάθισαν στα αριστερά έδρανα : διότι μέσα στα σωθικά τους είχαν τον σπόρο του γνωστικού κινήματος. Να γιατί η σημερινή Αριστερά έχει στο πρόγραμμά της , όλα εκείνα τα στοιχεία που οδηγούν στην διάλυση της Ανθρώπινης Οντότητας (με την Πλατωνική -Αριστοτελική αλλά και Χριστιανική έννοια αυτού του όρου).
Σε αυτό το σημείο, πάντως, πρέπει να ξεδιαλύνουμε μία μεγάλη παρεξήγηση. Η κομμουνιστική οικονομική θεωρία δεν ταυτίζεται με την αριστερή- μαρξιστική(νέο-γνωστική) θεώρηση του κόσμου, εφόσον οι κομμουνιστικές θεωρίες είναι πανάρχαιες, και δεν είναι προνόμιο ούτε της Αριστεράς ούτε του Μπολσεβικισμού. Με άλλα λόγια, κάποιος μπορεί ανέτως να θεωρεί σωστή την οικονομική κομμουνιστική θεωρία και να απορρίπτει εντελώς την αριστερή οπτική και θεώρηση των πραγμάτων.
Για να διαφωτιστεί το όλο θέμα, ας κάνουμε μία απλοϊκή αντιστοίχιση:
Αριστοκράτης, δεξιός, κομμουνιστής : Πλάτων
Αριστοκράτης, αριστερός: Μαρκήσιος ντε Σαντ
Μπολσεβίκος , αριστερός: Τρότσκι.
Ας επισημανθεί, τελειώνοντας, ότι πρέπει να επισημάνουμε ότι εδώ έγινε αναφορά μόνο στις πρωταρχικές, αναλλοίωτες έννοιες, και όχι στα είδωλά τους ή στις αλλοιώσεις στις οποίες υπόκεινται στην εποχή μας . Είναι βλέπετε μέσα στα «σημεία των καιρών» και η αντιστροφή των εννοιών : Αυτό που σήμερα ονομάζεται πολιτική Δεξιά, είναι ίσως πιο αριστερά από την ίδια την ...Αριστερά.
Γενική Βιβλιογραφία
1. René Thom, Modèles mathématiques de la morphogenèse, Παρίσι : Christian Bourgeois, 1980.
2. Károly Kerényi, Gli Dei della Grecia , Μιλάνο : Il Saggiatore, 1994.
3. Mircea Eliade, Mythes, rêves et mystères, Παρίσι: Gallimard,1957.
4. Irenaeus Eibl-Eibesfeldt, Etologia Umana.Le basi biologiche e culturali del comportamento, Τορίνο: Bollati Boringhieri,Τορίνο, 1993.
5. Αναστάσιος Γιαννάς, Το γνωστικό ρεύμα και η μεταφυσική του καπιταλισμού, Αθήνα: Patria,Αθήνα ,2010.
6. Franco Fabbro, Destra e sinistra nella Bibbia: uno studio neuropsicologico, Ρίμινι: Guaraldi, 1995.
Όμως εκτός από αρχέτυπα που σχετίζονται με την μεταφυσική και την κοσμογονία, η σύγχρονη επιστημονική έρευνα απέδειξε ότι υπάρχουν και σχήματα ή μορφές που είναι αρχετυπικά, τα οποία μάλιστα έχουν βιολογική και νευροφυσιολογική διάσταση. Για παράδειγμα, τα σύμβολα <-- --=""> που δείχνουν την δεξιά και την αριστερή κατεύθυνση, είναι δημιούργημα μιας κοινωνικής σύμβασης ή αντίθετα εμπεριέχονται μέσα στην κυτταρική εγκεφαλική μνήμη; Πειράματα έδειξαν ότι ισχύει η τελευταία περίπτωση. Επίσης στην φυσιολογία των ζώων, είναι γνωστό το φαινόμενο των «supranormal releasers»: Σε ένα πουλάκι που μόλις έχει βγει από το αυγό το αντανακλαστικό να ανοίξει το ράμφος του ενεργοποιείται, μόλις βάλουμε εμπρός του ένα τεχνητό ράμφος (την μύτη ενός κόκκινου μολυβιού) το οποίο μοιάζει με το ράμφος των γονιών του. Το γωνιώδες κόκκινο σχήμα ενυπάρχει στην κυτταρική μνήμη αυτού του ζώου.
Από τις πιο σημαντικές αρχετυπικές έννοιες είναι αυτές της Δεξιάς και της Αριστεράς. Συναντώνται από τα πανάρχαια χρόνια σε όλα τα θρησκευτικά και κοσμογονικά συστήματα της ανθρωπότητας. Οι ανθρωπολογικές και ιστορικές μελέτες έδειξαν ότι σε όλους του πολιτισμούς η έννοια της Δεξιάς έχει θετική χροιά, και συνδέεται με την δύναμη, την ικανότητα, την τάξη, την δημιουργία. Εθεωρείτο ένας καλός οιωνός με Ηλιακό-Απολλώνιο συμβολισμό. Αντίθετα, η έννοια της Αριστεράς έχει αρνητική χροιά, και συνδέεται με την παθητικότητα, την αδυναμία, την αναρχία, την νοσηρή σεξουαλικότητα, το απόκρυφο, την μαγεία. Εθεωρείτο ένας κακός οιωνός με Σεληνιακό συμβολισμό. Έτσι λοιπόν, στον πολιτισμό των Ινδιάνων της Αμερικής, η ζωή συνδέεται με την δεξιά και ο θάνατος με την αριστερά. Στις αναπαραστάσεις των Αζτέκων, ο ήλιος είναι τοποθετημένος δεξιά από το αρχέγονο δένδρο, ενώ ο θεός του θανάτου είναι αριστερά. Μεταξύ τωνΑραουκανών της Χιλής, η μαγεία συνδέεται με την αριστερά και τις γυναίκες. Στην αρχαία Ελλάδα εθεωρείτο καλός οιωνός αυτό που έρχεται από τα αριστερά και κατευθύνεται στα δεξιά.(για παράδειγμα ένα σμήνος πουλιών που έρχεται από τα αριστερά και κατευθύνεται στα δεξιά).Τέλος,στον χριστιανικό κόσμο είναι γνωστή σε όλους, η φράση από το Σύμβολο της Πίστεως : Ἀνελθόντα εἰς τοὺς οὐρανούς καὶ καθεζόμενον ἐκ δεξιῶν τοῦ πατρός.
Οι έννοιες της Δεξιάς και της Αριστεράς, λέγεται ότι εισήλθαν στην πολιτική ζωή με την Γαλλική επανάσταση, όταν οι συντηρητικοί κάθισαν στα δεξιά έδρανα (ως προς τον πρόεδρο του κοινοβουλίου) και οι επαναστάτες-μασόνοι στα αριστερά έδρανα. Πράγματι αυτό συνέβη · όμως δεν ήταν κάτι τυχαίο, όπως συνήθως αφήνεται να εννοηθεί από τα επιφανειακά ιστορικά εγχειρίδια. Ο Jacob Taubes, καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Harvard, στο γνωστό έργο του Abendlandische Eschatologie(= «Δυτική εσχατολογία») γράφει: «Και...εδώ δεν πρόκειται για μία παραξενιά της γνώσης, αλλά για ένα βασικό στοιχείο της γνωστικής εξέγερσης(όπως γενικά λέγεται το ριζικό ΠΑΘΟΣ της επανάστασης), είναι ξεκάθαρο απ’ τη σύγκριση με τις σύγχρονες τάσεις που διεκδικούν τον όρο «αριστερά» - παρόλο που, ή μάλλον ακριβώς για το γεγονός ότι σε όλες τις γλώσσες αυτός ο όρος έχει μία δυσοίωνη και αρνητική έννοια. Είναι αυτονόητο ότι δεν [είναι λόγω] εξωτερικών και τυχαίων αιτίων, όπως για παράδειγμα η θέση των εδράνων στο κοινοβούλιο, που τα σύγχρονα ρεύματα διάλεξαν για τον εαυτό τους το λάβαρο της αριστεράς. Το κάνουν διότι δέχονται θετικά όλα αυτά που ο κόσμος απορρίπτει σαν αριστερά ακριβώς με την γρουσούζικη έννοια που έχει ο όρος». Το θέμα όμως είναι τι εννοεί ο καθηγητής με την φράση :« ...ένα βασικό στοιχείο της γνωστικής εξέγερσης...»;
Όπως προαναφέραμε , σε όλες τις μεγάλες θρησκείες του κόσμου, η δεξιά έχει θετική έννοια και η αριστερά αρνητική. Μόνον στην εβραϊκή αίρεση του γνωστικισμού , η «αριστερά οδός» αποκτά θετική έννοια και καθαγιάζεται ως τρόπος ζωής. Η αίρεση αυτή εμφανίζεται μετά καταστροφή του Ναού του Σολομώντος από τους Ρωμαίους το 70 μ. Χ., όταν μία ομάδα ραββίνων θεώρησε ότι, εφόσον οι υποσχέσεις του Θεού της Παλαιάς Διαθήκης προς τον «περιούσιο» λαό δεν βρήκαν επαλήθευση, αυτό σημαίνει πως εκείνος ο Θεός δεν είναι ο αληθινός Θεός του Ισραήλ, αλλά αντίθετα ένα ον που καταδυναστεύει και ψεύδεται. Η πραγματική θεϊκή δύναμη λοιπόν εκφράζεται από τον εωσφόρο, τον «άγγελο της Γνώσης και της απελευθέρωσης».
Για πρώτη φορά στην Ιστορία συνέβαινε τέτοια αντιστροφή: Ο Δημιουργός του κόσμου, αφού δεν εξυπηρετεί τα σχέδια ενός λαού élite, μετατρέπεται σε εχθρική οντότητα και ο εωσφόρος, καταστροφέας του κόσμου, σε απελευθερωτή. Έτσι, μέσα στον Ιουδαϊσμό επέρχεται διχασμός : Από τη μία, το νέο ρεύμα του Γνωστικισμού και, από την άλλη, οι ραββίνοι που παρέμειναν πιστοί στον Θεό της Παλαιάς Διαθήκης· και ο διχασμός αυτός, σε διάφορες χρονικές περιόδους, έφτασε να πάρει χαρακτήρα σύγκρουσης αυτόχρημαδραματικής. (Πρέπει να αναφερθεί πάντως ότι τα πρώτα σπέρματα του Γνωστικισμού εντοπίζονται σε ομάδες Εβραίων που προέρχονταν από τη Βαβυλώνα, και στη συνέχεια εγκαταστάθηκαν στη Σαμάρεια, όπως για παράδειγμα οι πρόγονοι του Σίμωνος του Μάγου για τον οποίο γίνεται αναφορά στις Πράξεις των Αποστόλων.) Μαζική μορφή όμως το κίνημα έλαβε μετά το 70 μ. Χ. και άρχισε να διαδίδεται σε ανατολή και δύση.
Το βασικό χαρακτηριστικό της γνωστικής σκέψης είναι ο ριζικός δυϊσμός που κυβερνά την σχέση του Θεού με τον κόσμο και κατά συνέπεια την σχέση του ανθρώπου με τον κόσμο. Η θεότητα είναι απόλυτα εξωκοσμική (για τον γνωστικό είναι αδιανόητος ένας Θεός που γίνεται άνθρωπος), η φύση της [της θεότητας] είναι εντελώς ξένη από αυτή του κόσμου, ο οποίος δεν κυβερνάται. Σε σχέση, επιπλέον, με τον κόσμο αυτόν, η Θεότητα είναι σε πλήρη αντίθεση: στο θεϊκό βασίλειο του φωτός, το οποίο είναι τέλειο και απόμακρο, αντιπαρατίθεται ο κόσμος ως βασίλειο του σκότους. Ο κόσμος είναι δημιούργημα κατωτέρων δυνάμεων, οι οποίες δεν γνωρίζουν τον αληθινό Θεό και εμποδίζουν τους ανθρώπους να αποκτήσουν τη θεϊκή γνώση. Ποια είναι η βασική διαφορά του γνωστικισμού έναντι της κλασσικής σκέψης; «Ο Ελληνικός κόσμος εμφανίζεται στον Hans Jonas ως μία μεγαλειώδης έκφραση οικειότητας με τον κόσμο (grandioser Ausdruck der weltheimlichkeit) με όλες τις αισιόδοξες συνέπειες σχετικά με την προσαρμογή του ανθρώπου σε ένα κόσμο αρμονικό, θεοποιημένο, οι οποίες προκύπτουν από αυτήν την οπτική.» Είναι το σύμπαν στο οποίο ο Θεός ἀεὶ γεωμετρεῖ (Πλάτων). Είναι ο Κόσμος της τάξης και της αρμονίας των Πυθαγορείων: «οι ουρανοί περιστρεφόμενοι με βάση τον αριθμό και την αρμονία, παράγουν μία ουράνια μουσική από σφαίρες, θαυμάσιες συμφωνίες που τα αυτιά μας δεν αντιλαμβάνονται, ή δεν διακρίνουν, διότι συνήθισαν από πάντα να την ακούν.»
Ο γνωστικισμός αντικαθιστά αυτήν την προοπτική με μία «μεγάλη ανασφάλεια της ύπαρξης, την αγωνία του ανθρώπου μπροστά στον κόσμο και μπροστά στον ίδιο του τον εαυτό. Η νέα εμπειρία του κόσμου (Welterfahrung) εκφράζεται στην εξίσωση: Κόσμος = Σκοτάδι». Φυσικά το ίδιο μεγάλη είναι και η αντίθεση του Χριστιανισμού με τον γνωστικισμό: για τον Χριστιανό, ο κόσμος είναι το θυσιαστήριο της ιερής αγάπης, ο τόπος του αγώνα και της προσφοράς με τελική έκβαση τη νίκη του κατά του θανάτου και την ένωση με τον τρισυπόστατο Θεό, ο οποίος δεν είναι ξένος προς τον κόσμο, αλλά αντίθετα, έρχεται και γίνεται ένα με αυτόν, σταυρώνεται για αυτόν, διότι πολὺ τὸν ἠγάπησε.
Κατά την διάρκεια της Ελληνιστικής περιόδου έκαναν την εμφάνιση τους διάφορες γνωστικές ομάδες ή σχολές, οι κυριότερες των οποίων ήταν οι Οφίτες (είχαν ως σύμβολο της γνώσης και της αναγέννησης τον όφι),οι Σηθιανοί ,οι Καϊνίτες (εδόξαζαν τον Κάιν), καθώς και τα συστήματα του Αιγύπτιου γνωστικού Βαλεντίνου και των Ελλήνων Βασιλίδη, Καρποκράτη και του γιου αυτού του τελευταίου, Επιφάνιου, τα οποία είχαν χριστιανικές επιδράσεις.
Ο γνωστικισμός, ανάλογα με τις εποχές και τις χώρες απ’ τις οποίες πέρασε πήρε στοιχεία από διάφορες θρησκείες και φιλοσοφικά συστήματα. Έτσι στην Αλεξάνδρεια, δέχτηκε πλατωνικές επιρροές, στην Ασία βουδιστικές και ιρανικές με αποτέλεσμα τη γέννηση του Μανιχαϊσμού , στον οποίο επικρατεί έντονος δυισμός ( ο Θεός του φωτός και ο Θεός του σκότους που αντιπαλαίουν μεταξύ τους), ενώ κατά τον Μεσαίωνα έλαβε χριστιανικές αποχρώσεις με αποτέλεσμα να εκδηλωθεί με τα κινήματα των Καθαρών και των Βογομίλων.
Η δυναμική της εξάπλωσης του γνωστικισμού μετά τη μεσαιωνική περίοδο, οφείλεται στην ικανότητα του να μεταμορφώνεται: άλλοτε φορώντας τα ενδύματα των αναγνωρισμένων θρησκειών (Προτεσταντισμός) και άλλοτε, παίρνοντας την μορφή φιλοσοφικού ρεύματος (Διαφωτισμός, Θετικισμός, κ.λπ) ή πολιτικής ιδεολογίας(π.χ. όλα τα ρεύματα της Αριστεράς). Να λοιπόν γιατί οι μασόνοι επαναστάτες κάθισαν στα αριστερά έδρανα : διότι μέσα στα σωθικά τους είχαν τον σπόρο του γνωστικού κινήματος. Να γιατί η σημερινή Αριστερά έχει στο πρόγραμμά της , όλα εκείνα τα στοιχεία που οδηγούν στην διάλυση της Ανθρώπινης Οντότητας (με την Πλατωνική -Αριστοτελική αλλά και Χριστιανική έννοια αυτού του όρου).
Σε αυτό το σημείο, πάντως, πρέπει να ξεδιαλύνουμε μία μεγάλη παρεξήγηση. Η κομμουνιστική οικονομική θεωρία δεν ταυτίζεται με την αριστερή- μαρξιστική(νέο-γνωστική) θεώρηση του κόσμου, εφόσον οι κομμουνιστικές θεωρίες είναι πανάρχαιες, και δεν είναι προνόμιο ούτε της Αριστεράς ούτε του Μπολσεβικισμού. Με άλλα λόγια, κάποιος μπορεί ανέτως να θεωρεί σωστή την οικονομική κομμουνιστική θεωρία και να απορρίπτει εντελώς την αριστερή οπτική και θεώρηση των πραγμάτων.
Για να διαφωτιστεί το όλο θέμα, ας κάνουμε μία απλοϊκή αντιστοίχιση:
Αριστοκράτης, δεξιός, κομμουνιστής : Πλάτων
Αριστοκράτης, αριστερός: Μαρκήσιος ντε Σαντ
Μπολσεβίκος , αριστερός: Τρότσκι.
Ας επισημανθεί, τελειώνοντας, ότι πρέπει να επισημάνουμε ότι εδώ έγινε αναφορά μόνο στις πρωταρχικές, αναλλοίωτες έννοιες, και όχι στα είδωλά τους ή στις αλλοιώσεις στις οποίες υπόκεινται στην εποχή μας . Είναι βλέπετε μέσα στα «σημεία των καιρών» και η αντιστροφή των εννοιών : Αυτό που σήμερα ονομάζεται πολιτική Δεξιά, είναι ίσως πιο αριστερά από την ίδια την ...Αριστερά.
Γενική Βιβλιογραφία
1. René Thom, Modèles mathématiques de la morphogenèse, Παρίσι : Christian Bourgeois, 1980.
2. Károly Kerényi, Gli Dei della Grecia , Μιλάνο : Il Saggiatore, 1994.
3. Mircea Eliade, Mythes, rêves et mystères, Παρίσι: Gallimard,1957.
4. Irenaeus Eibl-Eibesfeldt, Etologia Umana.Le basi biologiche e culturali del comportamento, Τορίνο: Bollati Boringhieri,Τορίνο, 1993.
5. Αναστάσιος Γιαννάς, Το γνωστικό ρεύμα και η μεταφυσική του καπιταλισμού, Αθήνα: Patria,Αθήνα ,2010.
6. Franco Fabbro, Destra e sinistra nella Bibbia: uno studio neuropsicologico, Ρίμινι: Guaraldi, 1995.
Κατηγορίες:
Σχόλια