Έρευνα: Το φύλο δεν είναι κοινωνικό κατασκεύασμα

Όταν η συνάδελφος μου Κορίν Πούρτιλ έκανε δώρο στην αγαπημένη κόρη της ένα σετ μηχανικών εργαλείων, έβαλε τα γέλια διότι το τότε τριών ετών κορίτσι χρησιμοποίησε ένα εργαλείο ως βούρτσα μαλλιών. Παρά τις προσπάθειες της Κορίν να παρέχει μια ουδέτερη προς το φύλο του παιδιού διαπαιδαγώγηση, η κόρη της φαίνεται να απολάμβανε κάποια παραδοσιακά γυναικεία παιχνίδια. Ερευνα που δημοσιεύθηκε το Νοέμβριο του 2017 αποκάλυπτε πως τέτοιου είδους γυναικείες προτιμήσεις δεν είναι απλά αποτέλεσμα των κοινωνικών πιέσεων που αφορούν το φύλο.


Μια ανάλυση πάνω στην έρευνα αυτή που αφορούσε την επανεξέταση 16 περιστατικών, τα οποία συνολικά περιελάμβαναν 1.600 παιδιά, μας γνωστοποιεί ότι η βιολογία και η κοινωνία μαζί επηρεάζουν τις προτιμήσεις στα παιχνίδια και για τα αγόρια αλλά και για τα κορίτσια. Οι ερευνητές βρήκαν έναν μεγάλο μέγεθος της επίδρασης αυτής (1.03 για τα αγόρια που παίζουν με αγορίστικα παιχνίδια περισσότερο από τα κορίτσια, και 0.9 για τα κορίτσια που παίζουν με κοριτσίστικα παιχνίδια περισσότερο από τα αγόρια, οποιοδήποτε ποσό μεγαλύτερο του 0.8 θεωρείται μεγάλο) σε πολλές γεωγραφικές περιοχές.

«Το φύλο των παιδιών στην έρευνα για τις προτιμήσεις τους σε αγορίστικα ή κοριτσίστικα παιχνίδια, δε φαίνεται να επηρεάζει τις μελέτες που έγιναν σε χώρες που υποστηρίζουν την ισότητα των δύο φύλων,» υποστηρίζει η Μπρέντα Τοντ, μια από τους επικεφαλής της έρευνας και λέκτορας στο τμήμα Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο City στο Λονδίνο. Οι χώρες που παρουσίασαν πολύ μικρά ποσοστά στην έρευνα σύμφωνα με το «Ευρετήριο Ανισότητας μεταξύ των Φύλων», όπως είναι η Σουηδία, έδειξαν παρόμοιες διαφορές στις προτιμήσεις παιχνιδιών σε χώρες με μεγάλη ανισότητα μεταξύ των δύο φύλων, όπως είναι η Ουγγαρία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Η διαπίστωση αυτή έρχεται σε αντίθεση με τη δημοφιλή άποψη ότι οι διαφορές μεταξύ των δύο φύλων όσον αφορά στο παιδικό παιχνίδι, καθορίζονται απόλυτα από τις κοινωνικές προσδοκίες. Οι κοινωνικοί παράγοντες όμως σίγουρα επηρεάζουν και η έρευνα το αποδεικνύει: παραδείγματος χάριν, καθώς τα αγόρια μεγάλωναν είχαν πολλές περισσότερες πιθανότητες να παίζουν με τα τυπικά και συνηθισμένα αγορίστικα παιχνίδια, γεγονός που ανακλά την επιρροή των κοινωνικών και όχι τόσο των βιολογικών παραγόντων.

Σε γενικές γραμμές, τα δεδομένα από την έρευνα δίνουν νέα στοιχεία στην επιστήμη της ψυχολογίας, τα οποία αποκαλύπτουν ότι η βιολογία και η κοινωνία αλληλεπιδρούν στη διαδικασία της σύνθεσης της συμπεριφοράς. Με άλλα λόγια, σε αντίθεση με την ισχύουσα αντίληψη, το φύλο διαμορφώνεται εν μέρει από κοινωνικούς παράγοντες – και βεβαίως σε συνδυασμό και με άλλους παράγοντες.

«Η αντίληψη «φύση εναντίων ανατροφής» είναι ένας λανθασμένος διαχωρισμός» λέει ο Σιν Στίβενς, ο οποίος είναι κοινωνικός ψυχολόγος και επικεφαλής ερευνητής στην Ακαδημία Ετεροδοξίας, έναν οργανισμό δηλαδή στον οποίο συμμετέχουν καθηγητές που προωθούν την πολιτική ποικιλία. «Δεν γνωρίζω κανέναν αληθινό ερευνητή της ανθρώπινης συμπεριφοράς που να ισχυρίζεται ότι όλα είναι φύση ή ότι όλα είναι ανατροφή», προσθέτει. Παρά την εμπειρική αυτή αλήθεια, οι ερευνητές που μελετούν τις βιολογικές βάσεις των φύλων, συχνά αντιμετωπίζουν μια πολιτική απώθηση. «Πολλοί άνθρωποι δεν νιώθουν άνετα με την ιδέα ότι το φύλο δεν είναι μόνο ένα κοινωνικό κατασκεύασμα,» λέει η Τοντ, που σημειώνει ότι η δουλειά της έχει λάβει «σκληρή κριτική». Υπάρχει η πολιτική εκτίμηση – ιδιαίτερα στην αριστερά, όπως λέει η Τοντ – ότι το φύλλο είναι αντανάκλαση κοινωνικών παραγόντων, και αυτό είναι τελείως λάθος. Η απόδειξη ότι η εξέλιξη του φύλου βασίζεται και στη βιολογία, όμως, δεν σημαίνει για κανένα λόγο ότι υπάρχει και αυστηρότητα στο δυαδικό φύλο, ούτε απορρίπτει την ύπαρξη των διεμφυλικών και τις μη-δυαδικές ταυτότητες. Πολλές βιολογικές διαφορές των φύλων οφείλονται στις ορμόνες που λαμβάνει το έμβρυο ήδη μέσα από τη μήτρα της μάνας του, οι οποίες διαφέρουν από αγόρια σε κορίτσια. Όμως υπάρχει μια μεγάλη παραλλαγή όσον αφορά το παραπάνω θέμα, υποστηρίζει η Άλις Ίγκλι, η οποία είναι καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Northwestern. «Υπάρχει ποικιλία και μεταξύ των αγοριών και μεταξύ των κοριτσιών. Το να πούμε ότι αυτή είναι βιολογική, δε σημαίνει ότι είναι και δυαδική», υποστηρίζει.



Τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας αλλά και προηγούμενων ερευνών δείχνουν ότι η βιολογία επηρεάζει τη συμπεριφορά των φύλων. Δεν είναι ακόμη ξεκάθαρο πόσο μεγάλες είναι αυτές οι διαφορές – ανεξάρτητα από το αν προκαλούνται από κοινωνικούς ή βιολογικούς παράγοντες. Η Τζάνετ Χάιντ, καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Wisconsin-Madison, έχει κάνει πολλές μετα-αναλύσεις πάνω στο θέμα, και έχει εντοπίσει πολύ μικρές διαφορές συμπεριφοράς, ευφυΐας και προσωπικότητας μεταξύ των δύο φύλων. (Η μεγαλύτερη διαφορά που βρήκε ήταν στο θέμα του αυνανισμού).



Σίγουρα οι διαφορές δεν είναι τόσο έντονες όσο αυτές που πυροδοτούνται από τους κοινωνικούς κανόνες για τα φύλα, και δεν ενισχύουν τα απαρχαιωμένα στερεότυπα που υποστηρίζουν ότι οι άνδρες είναι εγγενώς καλύτεροι στα μαθηματικά ή είναι πιο ευέξαπτοι και εγωκεντρικοί από τις γυναίκες. Οι διαφορές ωστόσο που είτε προκύπτουν από κοινωνικούς είτε από βιολογικούς παράγοντες, αξίζει να μελετηθούν από επιστημονική άποψη και να μην αγνοηθούν για χάρη των πολιτικών συμφερόντων. Γενικά, όσον αφορά στις διαφορές των φύλων, έχουμε πολύ λίγα στοιχεία ώστε να συμπεραίνουμε τη δικαιολογημένη πολιτική κάποιας εταιρείας ή βιομηχανίας. Και οι αποδείξεις βιολογικού χαρακτήρα για τα φύλα δεν πρέπει να μας εφησυχάζουν στο θέμα του σεξισμού: η κοινωνία και ο πολιτισμός έχουν επίσης τεράστιο αντίκτυπο στο φύλο.

Ο Νευρολόγος Κέβιν Μίτσελ εξηγεί πολύ ορθά τον παραπάνω ισχυρισμό σε δημοσίευσή του στο Twitter: Υπάρχει μια ομάδα συμπεριφορικών διαφορών μεταξύ των φύλων στους ανθρώπους, όπως και στα υπόλοιπα θηλαστικά. Αυτές είναι:
Τεράστιες: Σεξουαλικές προτιμήσεις
Μεγάλες: Σωματική επιθετικότητα
Μέτριες: Προσωπικότητα και ενδιαφέροντα
Μικρές: Ατομικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας
Αμελητέες: Ευφυΐα

Οι διαφορές αυτές βρίσκονται πάνω από την ευρεία γενική παραλλαγή σε αυτά τα χαρακτηριστικά. Υπάρχουν σημαντικές αποδείξεις ότι οι διαφορές αυτές έχουν μια έμφυτη βιολογική βάση, και πιθανόν πολλές φορές ενισχύονται και από τον πολιτισμό. Η ύπαρξη αρχέτυπων προφίλ δεν δικαιολογεί τα στερεότυπα για τους ανθρώπους.

Αν το μόνο που ξέρει κάποιος για έναν άνθρωπο είναι το φύλο του (ή το ύψος του), τότε δεν έχει απολύτως καμία γνώση για τη δύναμη των χαρακτηριστικών του άλλου. Αν ισχυριστούμε ότι οι παραπάνω διαφορές εξηγούν το μικρό ποσοστό γυναικών στην ακαδημία ή την βιομηχανία, χωρίς να αναγνωρίζουμε τον έντονο και εδραιωμένο σεξισμό που αντιμετωπίζουν, τότε αυτό δεν είναι επιστημονικό.

Αυτά τα επιστημονικά ευρήματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για καλό σκοπό. «Αν καταλάβουμε καλύτερα τον τρόπο με τον οποίο η βιολογία επιδρά στον ανθρώπινο εγκέφαλο, ίσως να γίνουμε πιο ικανοί στο να προσαρμόσουμε τις εκπαιδευτικές πρακτικές σε συγκεκριμένους μαθητές», λέει ο Στίβενς. Η ανατροφή μπορεί να γίνει με τέτοιο τρόπο ώστε να αλληλεπιδρά καλύτερα με τη φύση για την ανάπτυξη συγκεκριμένων ικανοτήτων. Αν αγνοήσουμε την βιολογία, λέει ο Στίβενς, «δεν αναγνωρίζουμε ότι ίσως υπάρχει κι άλλος παράγοντας που αλληλεπιδρά με τις καταστάσεις, και αναρωτιόμαστε γιατί κάποια πράγματα δεν πάνε όπως θα έπρεπε».

Η βιολογία του φύλου επομένως σημαίνει ότι οι γονείς πρέπει να αποφασίσουν για το αν θα ενθαρρύνουν τα παιδιά τους να παίζουν με λιγότερα αγορίστικα ή κοριτσίστικα παιχνίδια; Η κόρη της Κορίν είναι επτά χρονών σήμερα και της αρέσει να παίζει με τα Lego, να διαβάζει φυσική και για το διάστημα, για τη μόδα, την τέχνη, το μακιγιάζ, καθώς και να τραγουδάει. Ανεξάρτητα από το αν οι επιρροές αυτές προέρχονται από βιολογικούς ή κοινωνικούς παράγοντες, το παιδί αυτό είναι ένας άνθρωπος και όχι η αντανάκλαση ενός πεπερασμένου στερεότυπου. Η Κορίν λέει ότι έχει παρατηρήσει πως ο γιός της αγαπά την πάλη και την αναρρίχηση περισσότερο απ’ότι η αδερφή του. Όμως οι διαφορές αυτές δεν επηρεάζουν την ισότητα στο σπιτικό της.

Τα παιχνίδια, τα ρούχα και τα χρώματα που αρέσουν στα παιδιά μου είναι δική τους υπόθεση», λέει. «Αυτό όμως στο οποίο επιμένω είναι όλοι μέσα στο σπίτι να κάνουν τις ίδιες δουλειές. Όλοι στο σπίτι αναθρέφονται με τέτοιο τρόπο ώστε αργότερα να σέβονται και τους άλλους ανθρώπους. Και τα δύο μου παιδιά θα μάθουν να είναι αυτόνομοι ενήλικες όταν μεγαλώσουν και θα ξέρουν να υπερασπίζονται τον εαυτό τους».

Το φύλο ίσως δεν είναι ένα εντελώς κοινωνικό κατασκεύασμα. Όμως οι συνέπειες της βιολογίας δεν μας περιορίζουν και στα παραδοσιακά πρότυπα για το φύλο. Και αντίστοιχα δεν υπάρχει καμία επιστήμη που να αντιτάσσεται στην αξία της ισότητας των φύλων.

Η Ίγκλι υποστηρίζει ότι η πολιτική δεν πρέπει να επηρεάζει την επιστήμη. Η επιστήμη μοχθεί για έγκυρα ευρήματα, για αληθινά ευρήματα, είτε αυτά μας αρέσουν είτε όχι. Μοχθούμε να μάθουμε πώς λειτουργεί η βιολογία των ανθρώπων. Εμείς δηλαδή πρέπει να σταματήσουμε να είμαστε επιστήμονες αν τα ευρήματα της έρευνας δεν είναι πολιτικώς ορθά;» λέει. Τα ευρήματα των ερευνών δεν επηρεάζουν την πολιτική, προσθέτει. Η Ίγκλι δηλώνει ότι «δεν είναι ειδική στην κοινωνική πολιτική».



Πηγή: Quartz, Επιμέλεια: Κατερίνα Σωτηροπούλου