Η ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟΥ

[ Θεόδοτος ]


Γράφει ο Αναστάσιος Γιαννάς


 

 Έχει επικρατήσει η εσφαλμένη άποψη, ότι η ανακάλυψη της ασυνείδητης νοητικής δραστηριότητας, οφείλεται στην ψυχιατρική έρευνα του 19ου αιώνα. Στην πραγματικότητα, η ψυχιατρική επιστήμη έφθασε σε αυτή την «ανακάλυψη» τελευταία. Οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι αλλά και οι ασκητές του Ορθόδοξου Χριστιανικού Μυστικισμού, γνώριζαν στην εντέλεια τους μηχανισμούς των ασυνειδήτων λειτουργιών. Προτού να αναφερθούμε διεξοδικά στα ευρήματά τους, αξίζει τον κόπο να υπενθυμίσουμε τους τρεις βασικούς χώρους ή πεδία της ψυχό-νοητικής οντότητας (σύμφωνα με το Φροϋδικό μοντέλο): Α) Το Εγώ : Διέπεται από την αρχή της πραγματικότητας και σκοπός του είναι να ικανοποιήσει ή να ελέγξει τις επιθυμίες τού Εκείνου λαμβάνοντας υπόψιν τους περιορισμούς της πραγματικότητας. Β) Το Εκείνο: Είναι ο υπόγειος και απρόσιτος ψυχικός χώρος των ενστίκτων και των επιθυμιών. Αναζητά την ικανοποίηση χωρίς φραγμούς. Γ) Το Υπερεγώ: Αποτελείτην ηθική συνείδηση του ατόμου. Είναι εκείνο το ψυχικό μέρος στο οποίο υπάρχουν οι απαγορεύσεις και οι ηθικοί κανόνες ή νόμοι, που δημιουργεί ο κάθε πολιτισμός.

Αυτή, σε γενικές γραμμές, είναι η ψυχική δομή κατά τον Φρόυντ. Προσέξτε ιδιαιτέρα το απόσπασμα που ακολουθεί, γιατί, όπως θα διαπιστώσετε, περιέχει ολόκληρη τη θεωρία του Φρόυντ, σε σύνοψη. (Οι φράσεις μέσα στις παρενθέσεις αποτελούν δικές μου επισημάνσεις και σχόλια.)


Ο Πλάτων λοιπόν αποδίδει την δημιουργία των ονείρων στις ασυνείδητες επιθυμίες που βρίσκουν διέξοδο στην συνείδηση κατά την διάρκεια του ύπνου και γράφει :

Πλάτων

« Μου φαίνεται πως είναι παράνομες κάποιες από τις μη αναγκαίες ηδονές και επιθυμίες, που κατά πάσα πιθανότητα ενυπάρχουν στον καθένα (Το Εκείνο), αλλά, επειδή υποτάσσονται από τους νόμους (Το Υπερεγώ) και τις καλύτερες επιθυμίες μαζί με την λογική (Το Εγώ), σε μερικούς από τους ανθρώπους εκλείπουν παντελώς ή απομένουν λίγες και ανίσχυρες, ενώ σε άλλους γίνονται ισχυρότερες και περισσότερες. (Ό,τι δηλαδή γίνεται σε περιπτώσεις διαστροφών ή έλλειψης Υπερεγώ). Και ποιες είναι οι επιθυμίες που εννοείς; Αυτές που ξεσηκώνονται στον ύπνο μας,είπα, όταν το άλλο μέρος της ψυχής γαληνεύει, εκείνο δηλαδή που είναι λογικό και ήρεμο και που κυβερνάει (Το εγώ), ενώ το άλλο,το κτηνώδες και άγριο μέρος της (Το εκείνο),αφού κορεστεί από φαγητά ή από μέθη, σκιρτά και, παραμερίζοντας τον ύπνο, ζητάει να φύγει και να ικανοποιήσει απόλυτα τις ορέξεις του. Ξέρεις καλά πως σε μια τέτοια περίπτωση τολμά να κάνει τα πάντα, σαν να έχει απελευθερωθεί από κάθε ντροπή και φρόνηση.(Έχει δηλαδή ‘απαλλαγεί’ από το Υπερεγώ).Γιατί δεν διστάζει καθόλου να επιχειρήσει με την φαντασία του να συνευρεθεί με την μητέρα( τώρα γίνεται ξεκάθαρο που βασίστηκε ο Φρόυντ, για να δημιουργήσει την θεωρία του οιδιπόδειου συμπλέγματος) και με οποιονδήποτε άλλο από τους ανθρώπους και τους θεούς και τα θηρία, να διαπράττει μιαρά εγκλήματα...» (Πολιτεία, IX.)


Νομίζω ότι τώρα πλέον είναι προφανές ποιος ανακάλυψε τους ασυνείδητους ψυχικούς μηχανισμούς. Πρέπει όμως να επισημάνουμε, ότι η αναφορά του Πλάτωνα στην μητέρα, ουδεμία σχέση έχει με την θεωρία του οιδιπόδειου συμπλέγματος, όπως την ανέπτυξε ο Φρόυντ. Ο Πλάτων δεν εστιάζεται στην μητέρα, απλώς χρησιμοποιεί την φράση...« Γιατί δεν διστάζει καθόλου να επιχειρήσει με την φαντασία του να συνευρεθεί με την μητέρα [του] και με οποιονδήποτε άλλο από τους ανθρώπους και τους θεούς και τα θηρία...»για να δείξει την άλογη φύση των ενστίκτων. Οι σύγχρονη ανθρωπολογική και ψυχολογική έρευνα απέδειξε το ανυπόστατο των ψυχαναλυτικών θεωριών, όσον αφορά τα διάφορα συμπλέγματα και τα ψυχοσεξουαλικά στάδια. (Οι έρευνες των Eibl- Eibesfeldt, D.N Stern, κλπ.)


Για την κακομεταχείριση της Ελληνικής μυθολογίας από τον Φρόυντ, ο μεγάλος Γερμανός φιλόλογος Walter Friedrich Otto έγραψε : «Καθένας είναι ελεύθερος να παίζει κατά την ευχαρίστησή του, κάνοντας φαντασίες με τους αρχαίους μύθους. Είναι όμως ασυγχώρητο να υποτιμούμε την βαρύτητα και την μεγαλειότητα ενός μύθου με τις χαμηλότερες των ψυχικών παρορμήσεων». Μετά τον Πλάτωνα ο φιλόσοφος Πλωτίνος (204-270 μ.Χ.) εδήλωσε ξεκάθαρα: «Διότι άλλο είναι η σκέψη, και άλλο η αντίληψη της σκέψης, και σκεπτόμαστε μεν πάντοτε, αντιλαμβανόμαστε δε όχι πάντοτε.» (Εννεάδες, IV 3,30).


Όμως οι Αρχαίοι δεν περιορίστηκαν στην έρευνα των ασυνείδητων μηχανισμών. Ο Πλάτων ανέπτυξε ένα καταπληκτικό ψυχοπαιδαγωγικό σύστημα (Νόμοι, VII) και θεμελίωσε την αρχή της ψυχοσωματικής ιατρικής (Χαρμίδης).Οι έρευνες των ψυχιάτρων E.Kretschmer (1921), Naccarati (1921) και Sheldon (1936) απέδειξαν την αλήθεια του τετραδικού διαχωρισμού των ψυχοσωματικών δομών που ανακάλυψε ο Ιπποκράτης και τελειοποίησε αργότερα ο Γαληνός. Οι ίδιοι ερευνητές απέδειξαν και την αντιστοιχία που υπάρχει μεταξύ των σωματικών χαρακτηριστικών και της ψυχικής δομής, θέμα με το οποίο είχε ασχοληθεί ο Αριστοτέλης στο χαμένο βιβλίο του Φυσιογνωμικόν.

Ιωάννης ο Σιναϊτης

Αλλά και οι Xριστιανοί ασκητές του 6ου αιώνα είχαν περιγράψει το ασυνείδητο στην πλήρη, δυναμική μορφή του. Ο Ιωάννης ο Σιναΐτης (525-600), συγγραφέας της Κλίμακος γράφει : «Ομιλούν οι πιο ακριβολόγοι από τους Πατέρες και για μία άλλη έννοια, λεπτότερη από τις προηγούμενες, η οποία σύμφωνα με ορισμένους αποκαλείται παραρριπισμός του νοός. Αυτή η έννοια παρευθύς, χωρίς να μεσολαβήσει χρόνος ή λόγος ή εικόνα, παρουσιάζει με περισσότερη οξύτητα το πάθος στον άνθρωπο...». (Κλίμαξ, Λόγος ΙΕ΄,73). Ο Ιωάννης Κ. Κορναράκης στο θαυμάσιο βιβλίο του, Πατερικά βιώματα της ενδεκάτης ώρας αναφέρει:«Σήμερα γνωρίζουμε ότι όλο το ‹‹επιστημονικό μεγαλείο›› της ψυχολογίας του βάθους εξαντλείται κυρίως στην παράσταση της διαδικασίας της απωθήσεως και στην περιγραφή των ιδιαίτερων μηχανισμών αυτής της διαδικασίας. Αλλ'αν το μεγαλείο αυτό παρουσιάστηκε στο πρόσφατο παρελθόν αλλά και στις ημέρες μας σαν αποκάλυψη, αυτό οφείλεται στην βαθιά άγνοια του πλούτου της ασκητικής ψυχολογίας της Χριστιανικής ερήμου από τον δυτικό άνθρωπο. Πολλούς αιώνες πριν πειραματιστεί ο Φρόυντ επάνω στα ψυχικά συμπλέγματα του ευρωπαϊκού κόσμου, οι νηπτικοί πατέρες της χριστιανικής ερήμου επεξεργάζονται μεθοδικά τα συμπλέγματα της φυγής και της απωθήσεως και αποθησαύριζαν στο ταμείο των ανθρωπολογικών γνώσεων της χριστιανικής παραδόσεως εμπειρίες αναμφισβήτητου επιστημονικού κύρους». Το 1670 οι Άγγλοι νέο -Πλατωνικοί φιλόσοφοι και αργότερα οι Γερμανοί ρομαντικοί επανέφεραν το ασυνείδητο στο προσκήνιο. Τελειώνοντας αυτή την σύντομη αναφορά μας πάνω στις ψυχολογικές γνώσεις των αρχαίων, είναι ίσως χρήσιμο να γράψουμε κάτι και για κάποιες σύγχρονες θεωρίες , που τις ‹‹περνούν›› για επιστημονικές, αλλά στην πραγματικότητα υποκρύπτουν άλλες σκοπιμότητες.

Κonrad Lorenz

Ο Konrad Lorenz (κάτοχος βραβείου Νόμπελ στη Φυσιολογία) γράφει για την ψευδοεπιστημονική αριστερόστροφη θεωρία που υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος γεννιέται tabularasa (τελείως κενός από γνώσεις): «Η πίστη στην απεριόριστη πλαστικότητα της ανθρώπινης φύσης είναι φυσικά καλοδεχούμενη από όλους εκείνους για τους οποίους θα ήταν συμφέρον εάν στον άνθρωπο δεν υπήρχαν έμφυτες προδιαθέσεις και γι' αυτό θα ήταν απεριόριστα διαπλάσιμος. Αυτό εξηγεί το πως αυτή η δοξασία που εγώ ορίζω ως ψευδό- δημοκρατική, έγινε η θρησκεία του λόμπι της μεγάλης βιομηχανίας και ταυτόχρονα των κομμουνιστών ιδεολόγων. Αυτή η δοξασία συνεχίζει ακόμη και σήμερα και εξασκεί μία σημαντική επίδραση στην δημόσια γνώμη και στις ψυχολογικές σπουδές...»


Εγώ να προσθέσω, ότι πίσω από αυτή την δοξασία, βρίσκεται και η παλαιά γνωστική μανία για την απόλυτη ισότητα: όλοι γεννιόμαστε ίσοι, άρα δεν έχει νόημα μία ιεραρχικά δομημένη κοινωνία.