Το Έπος του 1940 μέσα από τα σκίτσα των ξένων

• 10/28/2020

Ο τρόπος που αντιμετώπισε η Ελλάδα την άνανδρη ιταλική επίθεση τον Οκτώβριο του 1940, οι αντιδράσεις του ελληνικού λαού, η μαχητικότητα των ανδρών μας στα βουνά της Ηπείρου και η κατατρόπωση των στρατευμάτων του Μουσολίνι προκάλεσαν τις θετικές αντιδράσεις και τον θαυμασμό ολόκληρης της υφηλίου.

Απ’ άκρου εις άκρον σε όλη τη Γη γράφονται ηρωικοί διθύραμβοι για την αποφασιστικότητα της μικρής Ελλάδας απέναντι στις δυνάμεις της πανίσχυρης φασιστικής Ιταλίας.

Ιδιαίτερα στην Ευρώπη και την Αμερική οι συνειρμοί της σχέσης της αρχαίας με τη νέα Ελλάδα ήταν αναπόφευκτοι και τροφοδότησαν ένα νέο ρεύμα φιλελληνισμού. Το ενδιαφέρον του παγκόσμιου Τύπου επικεντρώνεται στην Ηπειρο και τοπωνύμια όπως Κορυτσά, Αργυρόκαστρο και Κλεισούρα μπαίνουν πλάι στις Θερμοπύλες και στον Μαραθώνα. Η φουστανέλα του τσολιά γίνεται σύμβολο της ανδρείας και του ηρωισμού.

Ιδιαιτέρως δε στη Βρετανία, αφού το φθινόπωρο του 1940 η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα που υψώνει το ανάστημά της και παλεύει στο πλευρό της ενάντια στις δυνάμεις του Αξονα.

Ιδιαιτέρως τροφοδοτήθηκαν οι πένες των σπουδαιότερων σκιτσογράφων και γελοιογράφων που θα αποτυπώσουν στα σημαντικότερα έντυπα της εποχής τα συναισθήματα της υφηλίου για τον αγωνιζόμενο Ελληνικό Στρατό. Με σατιρική και περιπαικτική διάθεση, εξευτελίζοντας παντοιοτρόπως τον Ιταλό δικτάτορα και τα παθήματά του, θα παρουσιάσουν έργα επικά και μνημειώδη, εμπνευσμένα από τον πατριωτικό οίστρο των μαχητών. Είναι μόνο μία πλευρά του μεγάλου αγώνα που μας επιτρέπει ανεπιφύλακτα, χωρίς ίχνος έπαρσης, να αναγνωρίζουμε το Επος του ’40 ως συνέχεια της μακραίωνης Ιστορίας μας. Ο πρώτος που συγκέντρωσε τα δημοσιευμένα στον αγγλικό Τύπο σκίτσα και γελοιογραφίες ελληνικού ενδιαφέροντος, το 1942, ήταν ο Κύπριος Στέλιος Χουρμούζιος. Τα αφιέρωσε στους Ελληνες στρατιώτες που κατατρόπωσαν τους Ιταλούς φασίστες στα βουνά της Ηπείρου, κρατώντας ένα κομμάτι ψωμί και μια χούφτα ελιές. Αργότερα, ο ίδιος έκανε συμπληρωμένες επανεκδόσεις.

Μιλούν εξάλλου από μόνα τους τα 11 έργα που επιλέξαμε να παρουσιάσουμε και αφορούν την περίοδο της αντίστασης των Ελλήνων στην ιταλική επίθεση και τη νίκη τους, που κατέληξε στην κατάληψη των ελληνικών εδαφών εντός της Αλβανίας. Ολα δημιουργίες των μεγαλύτερων προσωπικοτήτων στον χώρο του σκίτσου και της γελοιογραφίας, παρουσιάζονται με τη χρονική εξέλιξη των γεγονότων. Πλην των δύο τελευταίων. Το ένα που σατιρίζει τη συνεργασία Μουσολίνι - Χίτλερ για την κατάληψη της χώρας μας και το άλλο που απεικονίζει τον ελληνικό θρίαμβο και τη θέση που καταλαμβάνουν οι στρατιώτες μας στο πάνθεον των θεών και των ηρώων.

Πρόκειται για πέντε Βρετανούς, έναν γερμανικής και έναν ελληνικής καταγωγής, δημιουργούς που δημοσίευαν τα σκίτσα και τις γελοιογραφίες τους στα μεγαλύτερα σε κυκλοφορία έντυπα (εφημερίδες, περιοδικά). Στην πρώτη γελοιογραφία ο ρωσοεβραϊκής καταγωγής Βρετανός και ειδικευμένος στο πολιτικό σκίτσο Philip Zec (1909-1983) αντιδρά στην επίθεση της Ιταλίας στην Ελλάδα, θεωρώντας ότι πρόκειται για επίθεση του φασισμού εναντίον του πολιτισμού.

Την απρόσμενη αντίσταση των Ελλήνων παρουσιάζει με ιδιαίτερα αλληγορικό τρόπο ο γερμανικής καταγωγής και γεννημένος στο Λονδίνο Sidney Conrad Strube (1892-1956), παρουσιάζοντας ως λωποδύτη των εθνών τον Μουσολίνι, και ακολουθεί ο Wallace J. Coop (1908-1949), αναδεικνύοντας τις πολεμικές αλλά και πολιτισμικές αρετές που εκπροσωπεί η Ελλάδα, η οποία παρουσιάζεται ως λυχνάρι που φωτίζει τον κόσμο και τις τέχνες. Τον εξευτελισμό της πανίσχυρης στρατιωτικής μηχανής της Ιταλίας και προσωπικά του Μπενίτο Μουσολίνι ανέλαβε ο ελληνικής καταγωγής και γεννημένος στην Αλεξάνδρεια Kimon Marengo (1907-1988), γιος του Ευάγγελου Μαραγκού. Παρουσιάζει το αδιέξοδο στο οποίο περιήλθε ο Ιταλός δικτάτορας και τον προβληματισμό του Χίτλερ για την παταγώδη ήττα του.

Την επική διάσταση της αντίστασης και της αντεπίθεσης των Ελλήνων θα δώσει το πασίγνωστο περιοδικό «Punch», παραλληλίζοντας τους αρχαίους με τους νέους Ελληνες, ενώ τη θέληση και την αποφασιστικότητα των Ελλήνων θα αποδώσει παραστατικότατα ο Βρετανός χαράκτης και ζωγράφος Clive Uptton (1911-2006).

Είναι η εποχή που οι Ελληνες δίνουν τον υπέρ πάντων αγώνα και αντεπιτίθενται μαχόμενοι μέσα στα εδάφη της Αλβανίας. Τα ελληνικά τοπωνύμια που δεσπόζουν στη Βόρειο Ηπειρο (Κορυτσά, Αργυρόκαστρο κ.ά.) βρίσκουν τη θέση τους στα ξένα περιοδικά, γίνονται γνωστά σε όλη την υφήλιο και τοποθετούνται δίπλα σε αρχαίους και τρανούς τόπους. Περισσότερο ακόμη και από τους Ελληνες συναδέλφους τους, οι ξένοι τονίζουν το στοιχείο του ηρωισμού και της συνέχειας του έθνους.

Ο περίφημος «FURNIVAL», ψευδώνυμο του William Cavanagh (1884-1966), δείχνει τον τεράστιο Μουσολίνι να το έχει βάλει στα πόδια, ενώ στο αρχείο του το σκίτσο αυτό φέρει τον τίτλο «Μαραθωνοδρόμος»! Ολοι πλέον γνώριζαν ότι ο Χίτλερ δεν θα καθόταν με σταυρωμένα τα χέρια και ο S. C. Strube απέδωσε τα μελλούμενα με το πενάκι του, έχοντας πάντα στο επίκεντρο τον Ελληνα στρατιώτη να βλέπει να απλώνεται απέναντί του, στα βουνά της Ηπείρου, ο μισητός αγκυλωτός σταυρός. Η Ελλάδα, που εκπροσωπείται από τον φιμωμένο και δεμένο τσολιά, υποχωρεί κάτω από τις θηριώδεις δυνάμεις του Αξονα. Αλλά έχει κατορθώσει να αποσπάσει τη διεθνή αναγνώριση και να εξευτελίσει τις πιο ισχυρές στρατιωτικές μηχανές του κόσμου, γεγονός που αποτύπωσε με τον πλέον σαρκαστικό τρόπο ο George Butterworth (1905-1988), ο γελοιογράφος που επικηρύχτηκε από τον Χίτλερ και τον Μουσολίνι για τις δημιουργίες του.

Τον επίλογο όμως γράφει ο S. C. Strube, ο οποίος δεν θεωρεί τον Ελληνα νικημένο, αλλά νικητή. Τον τοποθετεί να κατακτά τη θέση του στο πάνθεον των Ελλήνων ηρώων. Μια δημιουργία επική, που συντροφεύει εκείνους που χάθηκαν στο όνομα της αθάνατης πατρίδας.