Ο Περικλής και οι φίλοι του – Η παρέα που έκανε το μεγάλο θαύμα
Ο Περικλής δεν ήταν ένας τυχαίος Αθηναίος. Ήταν ο εγγονός του Κλεισθένη, του θεμελιωτή της αθηναϊκής δημοκρατίας, της πρώτης δημοκρατίας στον κόσμο κι αυτός που έδωσε το όνομά του στην καλύτερη περίοδο που γνώρισε ποτέ η Αθήνα: τον Χρυσό Αιώνα του Περικλή. Το αγέρωχο ύφος του, η ρητορική του δεινότητα, η αποχή από χυδαίες συναναστροφές και η αποφασιστικότητά του, η ορθολογική του σκέψη, η φιλοπατρία του ήταν τα χαρακτηριστικά που τον έκαναν τον πιο αγαπητό ηγέτη στην αθηναϊκή ιστορία, που έγινε ένα αξεπέραστο πρότυπο ηγεσίας ως σήμερα.
Είχε όμως ακόμα ένα ταλέντο, αυτός ο ξεχωριστός άνθρωπος: συναναστρεφόταν μόνο ξεχωριστούς ανθρώπους. Οι στενοί φίλοι του Περικλή ήταν ο καθένας κορυφή στον τομέα του, πηγή σοφίας για τον φιλομαθή ηγέτη. Κάποιοι από αυτούς ανέλαβαν κάποια από τα μεγαλόπνοα έργα, επιτυγχάνοντας αξιοθαύμαστα αποτελέσματα. Αυτοί διαμόρφωσαν την καθημερινότητά του και επηρέασαν την προσωπικότητά του.
Οι συμπατριώτες Αθηναίοι
Φειδίας
Πολύ στενός φίλος του Περικλή ήταν ο διασημότερος γλύπτης της κλασικής αρχαιότητας, ο Φειδίας. Είναι ο δημιουργός του αγάλματος του Δία στον ναό της Ολυμπίας, του χάλκινου αγάλματος της Αθηνάς Προμάχου, του χρυσελεφάντινου της Αθηνάς Παρθένου στον Παρθενώνα, της πληγωμένης Αμαζόνας στον ναό της Αρτέμιδος στην Έφεσο και πολλών άλλων. Ο Περικλής εμπιστεύτηκε στον Φειδία την καλλιτεχνική διεύθυνση της ανοικοδόμησης της πόλης. Όλα τα έργα εκείνης της περιόδου έγιναν υπό την επίβλεψή του.
Όπως συνέβη και με άλλους φίλους του Περικλή, ο Φειδίας χρειάστηκε να αντιμετωπίσει τις ραδιουργίες των πολιτικών αντιπάλων του φίλου του. Τον κατηγόρησαν πρώτα πως είχε υπεξαιρέσει χρυσό που προοριζόταν για το άγαλμα της Αθηνάς, αλλά αυτή η κατηγορία κατέπεσε. Ο χρυσός είχε επενδυθεί σε συναρμολογούμενα κομμάτια, ώστε να αφαιρείται εύκολα σε περίπτωση ανάγκης. Ο Φειδίας αφαίρεσε τα χρυσά τμήματα, τα ζύγισε και απέδειξε πως δεν λείπει τίποτα. Οκτώ χρόνια αργότερα, όταν ο φοβερός λοιμός τρομοκράτησε τους Αθηναίους και τους βύθισε ακόμα περισσότερο στη δεισιδαιμονία, ο Φειδίας κατηγορήθηκε για ασέβεια, επειδή απεικόνισε τον εαυτό του στην ανάγλυφη Μάχη των Αμαζόνων στην Ασπίδα της Αθηνάς. Καταδικάστηκε κι εξορίστηκε.
Σοφοκλής
Στην παρέα του Περικλή ήταν και ο Σοφοκλής, ο ένας από τους τρεις μεγάλους τραγικούς ποιητές. Ο δημιουργός της «Αντιγόνης» και του «Οιδίποδα», δεν έμοιαζε καθόλου στον χαρακτήρα με τον Περικλή. Ζούσε μία μάλλον τρυφηλή ζωή, αγαπούσε τα συμπόσια και κάθε είδους απόλαυση, όλα εκείνα που άφηναν αδιάφορο τον Περικλή. Ωστόσο, φαίνεται πως αυτό δεν στάθηκε εμπόδιο στη φιλία τους, η οποία βασίστηκε κυρίως στην κοινή τους αγάπη για την τέχνη. Ως μέλος του στενού κύκλου του Περικλή, ο Σοφοκλής αναλάμβανε διπλωματικές αποστολές, όταν παρουσιαζόταν κίνδυνος διάσπασης της Αθηναϊκής Συμμαχίας. Είχε το ταλέντο να κατευνάζει τα πάθη, προσφέροντας μία σπουδαία υπηρεσία στον φίλο του, ο οποίος είχε πάντα ως προτεραιότητά του τη αποφυγή του πολέμου.
Λάμπων
Ανάμεσα στους Αθηναίους φίλους του Περικλή βρίσκουμε ένα πρόσωπο που μοιάζει κάπως αταίριαστο. Ο Λάμπων ο Μάντης ήταν ένα αξιοσέβαστο πρόσωπο στην Αθήνα, διορισμένος από το Μαντείο των Δελφών. Μπορεί ο Περικλής να μην συμμεριζόταν τις δεισιδαιμονίες των συμπατριωτών του, ήταν όμως ευσεβής και, κυρίως, γνώριζε πως κανείς δεν θα μπορούσε να τον συμβουλεύει καλύτερα για τα θρησκευτικά ζητήματα. Έτσι, εκτός από τις συζητήσεις που έκανε μαζί του εκθέτοντας τις ορθολογιστικές του απόψεις ο Περικλής, ανέθεσε στον φίλο του την ίδρυση της αποικίας των Θουρίων στην Κάτω Ιταλία (εκεί που πρώτα βρισκόταν η Σύβαρις). Ως προσωπικότητα κοινης αποδοχής, ο Λάμπων εξασφάλιζε την ομαλότητα στην εγκατάσταση των αποίκων. Δύσκολα θα έβρισκε πιο κατάλληλο πρόσωπο για αυτή τη δουλειά.
Οι ξεχωριστοί ξένοι
Αναξαγόρας
Κάποτε, καθώς ο Περικλής και οι ναύτες του ετοιμάζονταν για εκστρατεία, συνέβη έκλειψη του ήλιου. Οι ναύτες τρομοκρατήθηκαν θεωρώντας πως είναι κακό σημάδι από τους θεούς, αλλά λίγο αργότερα ο ήλιος έλαμψε και πάλι. Ο Περικλής τότε τους πλησίασε και ύψωσε την χλαμύδα του μπροστά τους, ώστε να κρύψει τις ακτίνες του ήλιου. «Φοβόσαστε τώρα;» τους ρώτησε. Εκείνοι αρνήθηκαν και ο Περικλής τους είπε «Τότε, σε τι διαφέρει αυτό το σκοτάδι από εκείνο που έγινε πριν λίγο, εκτός του ότι το προηγούμενο το προκάλεσε ένα σώμα πιο μεγάλο από τη χλαμύδα μου;»
Μπορούμε να υποθέσουμε ότι οι ναύτες θα δυσκολεύτηκαν να κατανοήσουν την ψυχραιμία του στρατηγού, αφού ήταν κοινός τόπος εκείνα τα χρόνια (και σε κάποιο βαθμό ακόμα είναι) πως όταν χάνεται ο ήλιος, κάτι κακό θα συμβεί. Ο Περικλής όμως είχε απελευθερώσει το μυαλό του από τις κοινές δεισιδαιμονίες που τρομοκρατούσαν τον μέσο Αθηναίο και αυτή την ελευθερία του την είχε αποκαλύψει ο δάσκαλος και καλός του φίλος Αναξαγόρας. Κανείς δεν έπαιξε σπουδαιότερο ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του Περικλή, όσο αυτός ο «ξένος» φυσικός φιλόσοφος.
Ο Αναξαγόρας καταγόταν από τις Κλαζομενές της Μ. Ασίας κι εγκαταστάθηκε ως μέτοικος στην Αθήνα, αμέσως μετά τους περσικούς πολέμους. Η διδασκαλία του τάραξε τους θεοσεβούμενους Αθηναίους, για τους οποίους ήταν αδιανόητη η ιδέα πως από τα ίδια υλικά που είναι φτιαγμένη γη είναι φτιαγμένο και το φεγγάρι και πως το λαμπερό του φως είναι στην πραγματικότητα το φως του ήλιου. Κατηγορήθηκε και αυτός για ασέβεια, σε μία ακόμα προσπάθεια της αντιπολίτευσης να αμαυρώσει την καλή φήμη του Περικλή.
Η θεωρία του Αναξαγόρα που επηρέασε περισσότερο τον Περικλή ήταν εκείνη του «Νου». Σύμφωνα με αυτή, ο κόσμος είναι το αποτέλεσμα μίας συνδυαστικής διαδικασίας άπειρων σπερμάτων. Αυτά τα σπέρματα είναι η πρωταρχική ύλη, που ήρθε σε ύπαρξε μόνη της και είναι αιώνια. Κάθε φορά που κάποια σπέρματα ενώνονται μεταξύ τους δημιουργείται κάτι, και όταν διαχωρίζονται δημιουργείται κάτι άλλο. Τη διαδικασία αυτή θέτει σε κίνηση ο Νους, δεν επεμβαίνει όμως σε αυτήν.
Ο Περικλής εφάρμοσε αυτή τη θεωρία στην πολιτική πράξη. Εκείνος, ως Νους κατέθετε τα σχέδιά του, έθετε σε κίνηση τον μηχανισμό λήψης αποφάσεων των πολιτών και, όταν εκείνοι αποφάσιζαν δημοκρατικά, όλη η πόλη συμμετείχε στην εκτέλεση των σχεδίων.
Ιππόδαμος
Στην σπουδαία αυτή συντροφιά συγκαταλέγεται και ο κορυφαίος αρχιτέκτονας –αστρονόμος –μαθηματικός –φυσικός φιλόσοφος και μετεωρολόγος Ιππόδαμος από τη Μίλητο. Είναι ο «πατέρας της πολεοδομίας», ο πρώτος που αντιλήφθηκε την ανάγκη ρυμοτόμησης των κατοικημένων περιοχών, στις οποίες ως τότε επικρατούσε αταξία. Σε αυτόν ανέθεσε ο Περικλής τον σχεδιασμό του Πειραιά, αλλά και τον σχεδιασμό της αποικίας των Θουρίων. Δεν γνωρίζουμε πόσο στενή ήταν προσωπική τους σχέση, οπωσδήποτε όμως ήταν μία σχέση μεγάλης εκτίμησης, αν λάβουμε υπόψιν μας το πάθος που είχε ο Περικλής για τη δημιουργία, τον ορθολογισμό και την καινοτομία. Ο Ιππόδαμος αντιπροσωπεύει επάξια και τα τρία.
Ηρόδοτος
Βέβαιη είναι η στενή φιλία του Περικλή με τον Ηρόδοτο «πατέρα της ιστορίας». Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αλικαρνασσό της Μ. Ασίας από εύπορη οικογένεια, αλλά εγκατέλειψε την πατρίδα του σε νεαρή ηλικία. Αφού ταξίδεψε και γνώρισε πολλούς τόπους στη Μ. Ασία, στη Μέση Ανατολή, στη Σκυθία, στην Αίγυπτο και αλλού, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και χωρίς δυσκολία εισχώρησε στον κύκλο του Περικλή. Το μεγαλύτερο μέρος της εκπληκτικής Ιστορίας του, το έγραψε αυτά τα λίγα χρόνια που έζησε στην Αθήνα. Ακολούθησε κι αυτός την αποστολή στους Θουρίους, ίσως με σκοπό να γράψει το χρονικό του αποικισμού. Τελικά έζησε αρκετά χρόνια εκεί, ίσως μέχρι τον θάνατό του.
Πρωταγόρας
Αναμφίβολα, τις πιο βαθιές, υπαρξιακές του σκέψεις, ο Περικλής θα τις μοιραζόταν με τον σοφιστή Πρωταγόρα, τον σοφιστή από τα Άβδηρα. Οι αντιλήψεις του Πρωταγόρα για την παιδεία και τη θρησκεία θα πρέπει να ήταν αυτό που κέντρισε το ενδιαφέρον του Περικλή. «Για τους θεούς δεν γνωρίζω αν υπάρχουν ή όχι, ούτε τι μορφή έχουν, διότι πολλά εμποδίζουν αυτή τη γνώση, όπως η ασάφεια του ζητήματος και η βραχύτητα της ζωής μας» και «για όλα τα πράγματα, το μέτρο είναι ο άνθρωπος» έλεγε ο πρώτος αγνωστικιστής φιλόσοφος, όπως ακριβώς ο Περικλής έβαζε την ανθρώπινη ύπαρξη στο επίκεντρο της πολιτικής του, τοποθετώντας τους θεούς σε δεύτερο πλάνο. Όσον αφορά την παιδεία, ο Πρωταγόρας πίστευε πως ο πολίτης πρέπει να είναι πεπαιδευμένος και αυτή την αποστολή είχε αναλάβει ως δάσκαλος. Ο Περικλής, από την άλλη, καμαρώνει (δικαίως) στον γνωστό «Επιτάφιο» λόγο, πως η Αθήνα είναι το κέντρο παιδείας όλης της Ελλάδας.
Καθόλου παράξενο που ο Περικλής επέλεξε τον Πρωταγόρα να σχεδιάσει το δημοκρατικό πολίτευμα της νέας αποικίας των Θουρίων. Η απόφαση αυτή δείχνει όχι μόνο την εμπιστοσύνη που είχε στον φίλο του, αλλά και την πολιτική του ευφυΐα: Αναθέτει στον θρησκευτικό λειτουργό, τον μάντη Λάμπωνα, την διεύθυνση της αποικίας και στον ορθολογιστή Πρωταγόρα τον σχεδιασμό του νομικού κώδικα!
…και τα κατάφεραν
Αυτή ήταν η παρέα που δημιούργησε το μεγάλο θαύμα, την Αθήνα του Χρυσού Αιώνα που έμελλε να φωτίσει με τη λάμψη της όλον τον κόσμο για πάντα. Και αυτό είναι το αποτέλεσμα όταν τα σπουδαιότερα μυαλά μιας κοινότητας ενώνονται με δεσμούς φιλίας και συνεργάζονται αρμονικά για τη δική τους επιτυχία και προς όφελος των λιγότερο ευνοημένων.
Πηγές:
Περικλής, Πλούταρχος
Ιστορική Βιβλιοθήκη, Διόδωρος Σικελιώτης
Βίοι Φιλοσόφων, Διογένης Λαέρτιος
Ιστορία, Θουκυδίδης
Περικλής, Πλούταρχος
Ιστορική Βιβλιοθήκη, Διόδωρος Σικελιώτης
Βίοι Φιλοσόφων, Διογένης Λαέρτιος
Ιστορία, Θουκυδίδης
Πηγές φωτογραφιών: Ο Φειδίας παρουσιάζοντας το έργο του στον Παρθενώνα Σοφοκλής Αναξαγόρας Το Ιπποδάμιο σχέδιο του Πειραιά Ηρόδοτος, Πάπυρος Οξυρρύγχου
Κατηγορίες:
Σχόλια