Η Παγίδα του «Φαίνεσθαι»
Υγιής σχέση με το φαγητό θυσιασμένη στο βωμό των κοινωνικών επιταγώνΖούμε σε μία εποχή όπου κύριο χαρακτηριστικό των σύγχρονων ανεπτυγμένων κοινωνιών είναι η προώθηση συγκεκριμένων προτύπων ομορφιάς που υπόσχονται την πολυπόθητη αποδοχή και κοινωνική επιτυχία με τις περιπτώσεις διατροφικών διαταραχών να κάνουν την εμφάνισή τους ολοένα και πιο συχνά. Ραγδαίοι ρυθμοί ζωής, άγχος, απογυμνωμένες από κάθε ηθική αξία κοινωνικές δομές, επιδερμικές διαπροσωπικές σχέσεις, αλλοτρίωση, φοβίες.
Μία συνεχής «πλύση εγκεφάλου» στην οποία ιδιαίτερα οι νέοι άνθρωποι υπόκεινται καθημερινά και προσπαθούν με υπερβολικά μέσα να επιτύχουν, προκειμένου να συμβαδίσουν με τις κοινωνικές επιταγές. Τρέχουν αγωνιωδώς να αιχμαλωτίσουν τα κύτταρα τους σε μικροσκοπικά κομμάτια υφάσματος για να μοιάσουν στα πρότυπα που κυριαρχούν παντού γύρω τους.
Το «φαίνεσθαι» ισοδυναμεί με κοινωνική και προσωπική επιτυχία ή πιο σωστά νομίζουν πως ισοδυναμεί καθώς υιοθετώντας τέτοιες αντιλήψεις δεν γνωρίζουν πως ήδη έχουν πέσει σε μία μεγάλη πλάνη του νου με καταστροφικές συνέπειες για την ψυχοσύνθεσή τους. Υψηλές απαιτήσεις, μεγάλοι στόχοι, αναζήτηση του «τέλειου», άγχος και πίεση αποτελούν τα κύρια γνωρίσματα ανθρώπων που υποτάσσονται στην εικόνα όπως η κοινωνία επιβάλλει μέσα από τα πρότυπά της, για να αποκτήσουν αυτό που όλοι οι άνθρωποι από νεογνά επιζητούμε: την αποδοχή. Πνίγονται, λοιπόν, σε ένα κυκεώνα απαιτήσεων και περιορισμών οριοθετώντας φαινομενικά τις ορμές τους στο φαγητό, αλλά στην ουσία αποδυναμώνοντας την ψυχή τους που απεγνωσμένα ζητά βοήθεια αλλά η εμμονή του εγκεφάλου στην «τέλεια» εικόνα, δεν αφήνει τη φωνή της να ακουστεί.
Σε αυτό το σημείο, θα αναρωτιούνται μερικοί: “μα τι χάος, τι αντίφαση, τι χίμαιρα είναι αυτός ο ευφυής νεανικός ανθρώπινος εγκέφαλος; πώς γίνεται να εμμένει σε μία αυτοκαταστροφική συμπεριφορά ενώ έχει τη δύναμη να παράγει ρηξικέλευθες ιδέες και να πετυχαίνει σπουδαία κατορθώματα; Γιατί δεν επιστρατεύει τη λογική;” Η απάντηση είναι τόσο απλή στο να δωθεί αλλά τόσο πολύπλοκη στο να εξηγηθεί απλούστατα διότι ένας άνθρωπος που πάσχει από οποιαδήποτε μορφή διατροφικής διαταραχής ζει μία εφιαλτική πραγματικότητα κάθε λεπτό της ημέρας έχοντας το χειρότερο αντίπαλο που θα μπορούσε να έχει: τον ίδιο του τον εαυτό, η άκρατη ανάγκη του για αποδοχή και συμμόρφωση με τα κοινωνικά πρότυπα τον ωθεί στο να εκδηλώνει αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές ακολουθώντας τη «λογική» ενός ψυχικά διαταραγμένου ατόμου που πονά και υποτάσσεται στον εσωτερικό δαίμονα που τον ταλανίζει, ο αγώνας τους για απελευθέρωση είναι αέναος και πολύ ψυχοφθόρος.
Το φαγητό μετατρέπεται σε ένα τέρας το οποίο κρύβεται στη ντουλάπα, εκεί στις ετικέτες των ρούχων. Όλα μοιάζουν πιο σκοτεινά και η στέρηση ή αποβολή ή υπερβολική κατανάλωση του φαγητού είναι ο μόνος τρόπος για να κατευνάσουν τα αρνητικά τους συναισθήματα. Τουλάχιστον προσωρινά εως ότου επέλθουν οι ενοχές που ελλοχεύουν σε πολλές περιπτώσεις ειδικά όσον αφορά στα επεισόδια υπερφαγίας.
Ωστόσο, για να μπορέσουμε να χτυπήσουμε στη ρίζα του προβλήματος και να συμβάλλουμε όσο μπορούμε στο να αποφευχθεί η εκδήλωση τέτοιων διαταραχών ειδικά στη νέα γενιά που είναι πιο επιρρεπής και ευάλωτη, απαιτείται να επενδύσουμε στην πρόληψη. Ασφαλιστική δικλείδα σε αυτή μας την ενέργεια θα είναι η αλλαγή του τρόπου σκέψης και η αποδοχή του ιδιαίτερου ‘είναι’ μας με τις ατέλειες και τα ελαττώματά του, το οποίο θα επιτευχθεί μέσα από τη σωστή διαπαιδαγώγηση. Γονείς, σχολικό περιβάλλον αλλά και διάφοροι κοινωνικοί φορείς μπορούν να κινήσουν τα νήματα αυτής της προσπάθειας πάντα φυσικά με την επιστημονική καθοδήγηση των ειδικών ψυχικής υγείας.
Η ευτυχία είναι σίγουρα η Ιθάκη για όλους μας, αλλά το ταξίδι προς εκείνη δεν απαιτεί να είμαστε «τέλειοι». Μας ζητά απλά να είμαστε αυθεντικοί. Η υγιής σχέση με το φαγητό θα είναι μία από τις πολλές ωφέλειες της υγιούς συνύπαρξης με τον ίδιο μας τον εαυτό, ας αφεθούμε σε απλές μα τόσο μαγικές στιγμές όπως είναι ένα ζεστό χαμόγελο, η θέα ενός όμορφου λουλουδιού που κάνει την πρώτη του εμφάνιση την άνοιξη, μία βόλτα με αγαπημένα πρόσωπα, η απόλαυση του να βλέπουμε ένα ουράνιο τόξο να ζωγραφίζεται στο γαλάζιο του ουρανού μετά από μία μπόρα, ο ψίθυρος στο αυτί του αγαπημένου μας «σ’αγαπώ» και τόσα άλλα και μόνο τότε θα συνειδητοποιήσουμε πως εκεί κρύβεται η πραγματική Ευτυχία.
Ερμαιο των Ενοχών
Πόσες φορές έχεις καταστεί έρμαιο των σκέψεων και της ηθικής σου που δεν κατάφεραν να αγγίξουν τον «ιδανικό εαυτό», όπως εσύ τον έχεις θεσμοθετήσει; Πόσες φορές έχεις νιώσει τις ψυχοσωματικές επιδράσεις (ανησυχία, λύπη, στομαχόπονος, κρίση πανικού, κ.ά) μίας αποτυχίας στην εναρμόνιση της συνείδησης με τις τελικές ενέργειες σου; Κάποιοι χρησιμοποιούν χαρακτηρισμούς όπως «μαύρο πρόβατο» ή «αποδιοπομπαίος τράγος» – κεντρικό τμήμα άλλοτε της εξιλαστήριας τελετής Γιομ Κιπούρ- για να περιγράψουν την παραπάνω κατάσταση.
Τον άνθρωπο, δηλαδή, που σε συγκινησιακό και αισθητικό επίπεδο θεωρείται μη αποδεκτός από την κοινωνία ή την οικογένεια και ταλανίζεται από ενοχές που συνιστούν παρα-προϊόν των πράξεών του το οποίο συγκρούεται με τον ηθικό κώδικα που έχει επιβληθεί από τους ίδιους ή από εξωτερική πηγή. Έτσι, αναπτύσσει το συναίσθημα της ενοχής από το υπερεγώ στο μητριαρχικό επίπεδο και τον Εαυτό, καθιστώντας το «είναι» τους ανίκανο να αναπτυχθεί και να συνθέσει μία συνεκτική ατομική ταυτότητα με αποτέλεσμα να προβάλλεται διαρκώς πάνω στο συλλογικό και τις υποχρεώσεις του, παραβλέποντας την ατομική του ακεραιότητα.
Ανασφάλεια, αποξένωση, φόβος της απόρριψης και χαμηλή αυτοεκτίμηση συνθέτουν τον καμβά των ενοχικών σκέψεων, θυμίζοντας το περίφημο γκρίζο πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέυ. Φρόιντ, Λακάν, Μελανί Κλάιν,Βίννικοτ, Λούις Ενγκελ, Τομ Φέργιουσον και δεκάδες άλλες σπουδαίες προσωπικότητες της επιστήμης της Ψυχικής Υγείας, ξόδεψαν αμέτρητα μελάνια σε μία προσπάθεια να προσδιορίσουν τις γενεσιουργές αιτίες εκδήλωσης του ενοχικού συνδρόμου, με τις εμπειρίες της παιδικής ηλικίας, το βιωμένο τραυματικό παρελθόν καθώς και τα μοντέλα διαπροσωπικών σχέσεων που συνέβαλαν στη δημιουργία νευρωσικών λειτουργιών της προσωπικότητας, να πρωτοστατούν. Δεν θα αναλύσω περαιτέρω την πηγή του συναισθήματος της ενοχής καθώς θεωρώ μείζονος σημασίας τη διττή φύση που αυτή εμπεριέχει.
Οι περισσότεροι άνθρωποι πέφτουν συχνά στην πλάνη της συσχέτισης ενοχής και ενδιαφέροντος. Παγιδεύονται δηλαδή στην αυταπάτη ότι ένας άνθρωπος που δεν νιώθει ενοχές είναι «κακός» γιατί δεν νοιάζεται. Το τραγελαφικό με αυτό τον τρόπο σκέψης είναι πως για να εναρμονίσεις το «καλό» με το «είναι» σου, πρέπει να νιώσεις ενοχές και να ακολουθείς απαρέγκλιτα όσα το περιβάλλον σου επιθυμεί. Ασφαλώς, αυτό το σκεπτικό συνθλίβει τις ατομικές ανάγκες και βαθύτερες επιθυμίες και καθιστά το άτομο ανήμπορο να χτίσει το δικό του ηθικό κώδικα να λειτουργήσει βάσει αυτού, έχοντας μία ήρεμη και ευτυχισμένη ζωή.
Η ενοχή μετατρέπεται σε κραυγή απόγνωσης και το άτομο νιώθει ανίκανο να κατορθώσει κάτι, ανήμπορο να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων, αισθανόμενο ανεπαρκές και «λίγο» ανάμεσα στο «πολύ» των ανθρώπινων φωνών γύρω του που αλαλάζουν στα αυτιά του και σαπίζουν κάθε ίχνος της υγιούς αυτοεκτίμησής του. Έτσι η ψυχή του ατόμου θυσιάζεται στη νοσηρότητα της ενοχής εξαιτίας του φόβου της απώλειας της αγάπης, θαυμασμού ή εκτίμησης των ανθρώπων που είναι σημαντικοί στη ζωή του. Ωστόσο, η ενοχή όταν διατηρείται στα πλαίσια της ισορροπημένης αλληλεπίδρασής μας με τους άλλους ανθρώπους, συνιστά αναγκαίο συναίσθημα.
Έτσι, μας δίνεται η δυνατότητα να συνειδητοποιήσουμε και να επανορθώσουμε για το όποιο παράπτωμα, βλάβη ή ατύχημα μπορεί να προξενήσαμε. Τα λάθη άλλωστε είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης και όσο έχουμε τη δύναμη ψυχής να νιώσουμε υγιείς ενοχές και να τα αναγνωρίσουμε, τότε μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως μία ασπίδας σοφίας για το μέλλον! Ας μην θυσιάζουμε, λοιπόν, στο βραχυπρόθεσμο βωμό των ενοχικών συμπτωμάτων, μακροπρόθεσμες αξίες όπως η Ευτυχία! Αυτοαποδοχή, συμπόνια για τον εαυτό και αγάπη για το ιδιαίτερο «είναι» μας είναι το μυστικό μείγμα για να σχηματίσουμε τη χημική ένωση των εσώτερων επιθυμιών μας. Αγαπώ τον εαυτό μου, σέβομαι τις ανάγκες του, αντιμετωπίζω τα καταπιεσμένα συναισθήματα μου, απελευθερώνομαι από το φόβο απόρριψης και χτίζω μία ζωή απαλλαγμένη από νοσηρές ενοχές, γεμάτη φως και σεβασμό σε όσα το σώμα και η ψυχή μου έχουν ανάγκη!
Παρατηρώντας την ιστορία του ανθρώπου από την εποχή που έφτιαξε τον πέλεκυ μέχρι την εφεύρεση της θερμοπυρηνικής βόμβας, θα συνειδητοποιήσει κανείς ότι το ανθρώπινο είδος χαρακτηρίζεται από ένα απίστευτο παραλογισμό ριζωμένο στην εγκεφαλική οργάνωσή του όπως αναφέρει ο Καίσλερ. Η παράδοξη ανθρώπινη συμπεριφορά μπορεί να γίνει κατανοητή αν σκεφτεί κανείς πως ο άνθρωπος διακόσμησε την Capella Sixtina και κατασκεύασε το διεθνή διαστημικό σταθμό ενώ ταυτόχρονα συμμετείχε σε εγκληματικές ενέργειες, ανθρωποκτονίες καθώς και πολεμικές συρράξεις.
Αναρωτιέται λοιπόν κανείς, τι έχει μέσα στο κεφάλι του αυτός ο Ηomo; Τι χάος, τι αντίφαση, τι χίμαιρα είναι αυτός ο ανθρώπινος εγκέφαλος και πώς αντιδρά στη σύγχρονη μορφή της κοινωνίας που επιβάλλει το «φαίνεσθαι» ως κώδικα κοινωνικής επιτυχίας; Ραγδαίοι ρυθμοί ζωής, άγχος, απογυμνωμένες από κάθε ηθική αξία κοινωνικές δομές, επιδερμικές διαπροσωπικές σχέσεις, αλλοτρίωση, φοβίες, τρέχουν να αιχμαλωτίσουν τα πάντα, το βάθος γίνεται πλάτος, το επουσιώδες αντικαθιστά το ουσιώδες, το πνεύμα ατονεί και η ψυχή χάνεται στο κυκεώνα του «φαίνεσθαι», της «τέλειας» εικόνας σε μία προσπάθεια να γεμίσει τα τενεκεδένια κονσερβοκούτια άδειων συναισθημάτων που τη ρυπαίνουν.
Υψηλές απαιτήσεις, μεγάλοι στόχοι, αναζήτηση του «τέλειου» αποτελούν χαρακτηριστικά γνωρίσματα πολλών ανθρώπων ειδικά των νέων που αδυνατούν να διαχειριστούν τα συναισθήματα άγχους και πίεσης που νιώθουν. Σίγουρα η γόνιμη τελειοθηρία που στηρίζεται στη θεσμοθέτηση στόχων και προσπάθεια επίτευξης τους με τη συνδρομή των πνευματικών και ψυχικών δυνάμεων του ανθρώπου, αποτελούν μία υγιής έκφραση της επιθυμίας του για βελτίωση της προσωπικότητάς του. σε πολλά επίπεδα.
Ωστόσο, τις περισσότερες φορές η τελειοθηρία αγγίζει τον ψυχαναγκασμό και τότε η κατάκτηση υψηλών στόχων, συχνά ιδιαίτερα δύσκολων και ανέφικτων, μετατρέπεται σε μία παγίδα του ανθρώπινου νου, σε ένα φαύλο συνεχούς αμφισβήτησης του «εγώ», χαμηλής αυτοεκτίμησης, αποτυχίας, απογοήτευσης και παραίτησης έως ότου τεθεί ο επόμενος υψηλός στόχος και ο κύκλο ξεκινήσει ξανά. Απόρροια αυτού είναι το αίσθημα αποξένωσης του ανθρώπου από τον ίδιο του τον εαυτό, η αδυναμία δημιουργίας ενός βαθύτερου εσωτερικού κόσμου και η φυλάκιση της ευαισθησίας και των αυθόρμητων συναισθημάτων σε μία ανελέητη προσπάθεια για την επίτευξη του «τέλειου».
Τότε, ειδικά εμείς οι νέοι, αδυνατώντας να διαχειριστούμε αυτά τα δύσκολα συναισθήματα που προκαλούνται από την ψυχαναγκαστική τελειομανία, την οποία επιβάλλουμε στον εαυτό μας ώστε να νιώσουμε την αποδοχή, την αγάπη και την εσωτερική γαλήνη που ενδεχομένως νιώθουμε ότι μας λείπουν, οδηγούμαστε πολλές φορές στα σκοτεινά μονοπάτια των διατροφικών διαταραχών. Η αδηφάγα κατανάλωση του φαγητού ή αντίστοιχα η στέρηση αυτού αποτελεί μια προσπάθεια για αίσθημα πληρότητας απέναντι στη μοναξιά, το κενό και τις φοβίες που χαράζουν υπομονετικά και χρόνια την ψυχή. Έτσι, η καθημερινότητα μετατρέπεται σε ένα εφιάλτη με τις διαπροσωπικές σχέσεις να καθίστανται ολοένα και πιο δύσκολες. Σε αυτό το σημείο πετυχαίνεται ένας αθέμιτος συμβιβασμός.
Ο άνθρωπος έχοντας εισέλθει στη φάση του «αβοήθητου» παραδίνεται και η συνείδησή του συμβιβάζεται. Η συνείδηση, αυτό το καθρέφτισμα της μέλαινας πραγματικότητας της ζωής ενός ανθρώπου με κάποια ψυχαναγκαστική διαταραχή, αυτό το είδωλο που δεν είναι τίποτε άλλο από ένα πλασματικό δημιούργημα μετατρέπει την ανθρώπινη ψυχή σε ένα νέο πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέυ βαμμένο με χρώματα λευκά και μαύρα που αντικατοπτρίζουν το «όλα ή τίποτα» που τους χαρακτηρίζει, την «ηθική του σφιγκτήρα» όπως κάποιοι αποκαλούν ειρωνικά.
Ο άνθρωπος, λοιπόν, που ταλανίζεται από κάποια διατροφική διαταραχή μετατρέπεται σε ένα νέο Ντοστογιέφσκι που προσπαθεί να ξεφύγει από την τυραννία της ψυχαναγκαστικής του σκέψης βουλιάζοντας ανάλγητος και ψυχικά εξαντλημένος στο φαγητό ή στην πλήρη απουσία αυτού. Η πνοή δημιουργίας, το πάθος για ζωή, η ενεργητικότητα, ο ερωτισμός, αποχαυνώνονται και παρασύρονται στα σκοτεινά κανάλια της ανθρώπινης σκέψης, εκεί που ο πόνος της απόρριψης και του αισθήματος αποτυχίας στον προσωπικό υψηλό πήχη των προσδοκιών παρελαύνουν θριαμβευτικά και γίνονται παράσιτα της ψυχής.
Το είδωλο στον καθρέπτη παίρνει άλλη μορφή, η πραγματικότητα δίνει τη θέση στην πλασματική εικόνα και τα υγιή συναισθήματα γίνονται υπόδουλοι εσωτερικών ανασταλτικών ψυχικών μηχανισμών που καταψύχουν την ψυχική ισορροπία και γαλήνη. Άραγε είναι όμως μόνο παιχνίδι του νου; Μήπως τελικά ο άνθρωπος που πάσχει από ψυχαναγκαστική τελειομανία που συνακόλουθα τον οδηγεί σε κάποια μορφή διατροφικής διαταραχής, φοβάται να δει το πραγματικό του εαυτό και επαναπαύεται στο πλασματικό είδωλο που δημιουργεί ο νους του, σε μία προσπάθεια επιβίωσης από τον ψυχικό πόνο που νιώθει;
Ο Έριχ Φρομ διατύπωσε την άποψη πως ο σύγχρονος άνθρωπος φοβάται να αντικρύσει τον εαυτό του κατάματα. Φοβάται τις εσωτερικές αντιφάσεις και ενδεχομένως την οδύνη που θα μπορούσε να γεννήσει η διαπίστωση ότι από τον εσωτερικό κόσμο δεν απομένουν και πολλά για να υπερασπίσει. Φοβάται την περισυλλογή και την αυτογνωσία, όμως δίχως αυτές τις ασφαλιστικές δικλείδες, δεν νοείται η κατάκτηση της εσωτερικής ζωής η οποία είναι ταυτότητα και απόδειξη αυθεντικότητάς μας.
Ο Ανθρωπος Φοβάται
@ Ζωή Αργύρη
Φωτογραφίες: Ron Anthony Bautista
terrapapers.com
Σχόλια