Τα αίτια του φαινομένου αποδίδονται σε συστημική παθογένεια· κατ’ ουσίαν όμως οφείλονται στην κρίση ταυτότητας του σύγχρονου πλην μετέωρου ανθρώπου, δηλαδή κρίση υπαρξιακής φύσεως. Το νεοφιλελεύθερο παγκοσμιοποιημένο σύστημα εντός του οποίου υποβάλλονται και επιβάλλονται καθολικά πρότυπα πλουτοθηρικής -υλιστικής στοχοπροσήλωσης, εκπέφευγε των ιδίων των δημιουργών του. Το σύστημα-μηχανή κατασκευής επιπλάστων αναγκών και δημιουργίας ακράτων επιθυμιών πόρρω απέχει του πρωταρχικού στόχου συγκρότησης της πολιτείας. Δηλαδή του κατά Αριστοτέλη κοινού αγαθού που ταυτίζεται με την ευδαιμονία του ατόμου, η οποία αποτελεί αιτιατό της πολιτείας-αιτίας. Το σύστημα προτάσσει μια φαινομενικά παραδείσια ελευθερία επιλογών, η οποία κατ’ ουσίαν αποτελεί συμπίλημα ετεροκλήτων στοιχείων. Η άναρχη παγκοσμιοποίηση, ιδιαιτέρως στον τομέα των κοινωνικών δομών και του πολιτισμού, δημιούργησε ένα συστημικό τερατούργημα από το οποίο ελλείπει η ενότητα, η συνοχή αλλά πρωτίστως ο προσανατολισμός. Τόσο ο πολίτης όσο και οι κυβερνώντες μετατρέπονται σε άβουλη μάζα. Σε μάζα έχουσα (κατα Καρυωτάκη) «ιδιοτελή καρδίαν και παρειάν αναίσθητον εις τους κολάφους.»
Βέβαια οι έννοιες της κοινωνικής μάζας αλλά και της τάξης των εκλεκτών-αρίστων υφίστανται ανέκαθεν. Τώρα όμως, από τη μια η συντριπτική πλειονότης των πολιτών διάγει καθολική αποχαύνωση και από την άλλη η τάξη των ολίγων-αρίστων υφίσταται πιέσεις και ποσοστιαία συρρικνούται.
Η ατέρμων εξαθλίωση της ανθρώπινης ύπαρξης νομοτελειακά ακολουθεί. Ο δε οιονεί ελεύθερος άνθρωπος ‘ανεπαισθήτως κλείνεται από τον κόσμο έξω, γιατί χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ μεγάλα κ’ υψηλά τριγύρω του κτίζονται τείχη’ (παραφράζοντας τον Καβάφη)
Το αθέμιτο και αστόχαστο, αμαρτωλό δηλαδή (κατά την αρχαιοελληνική ετυμολογία της λέξης ‘αμαρτία’) κυνήγι πλουτισμού εγκλωβίζει τον άνθρωπο και τον καθιστά έρμαιο και υπόδουλο των παθών του, χωρίς αξίες, χωρίς ιδανικά, δηλαδή ανήθικο και ταυτόχρονα ανίκανο να προβληματιστεί, και εν τέλει ψυχικά ανελεύθερο δηλαδή μη ευδαίμονα. Έτσι για ακόμα μια φορά ο ανέκαθεν διαχρονικός Σωκράτης επαληθεύεται, πως
‘Αι μεν ποδήρεις εσθήτες τα σώματα, αι δε υπέρμετροι περιουσίαι τας ψυχάς εμποδίζουσιν’,αλλά και ο εξ ανατολών στωικός Κομφούκιος επιβεβαιώνεται πως πράγματι οι επίπλαστες καινοφανείς επιθυμίες αποτελούν πηγή θλίψης.
Κατέστημεν έγκλειστοι στην ελευθερία μας. Σε μια ελευθερία που μας προκαλεί παθολογικό άγχος αλλά και φόβο και η οποία εκφεύγει της εντελέχειας του ανθρωπίνου όντος. Σε μια ελευθερία που είμαστε εν γένει αδύναμοι να διαχειριστούμε. Δεν υπάρχει και δε θα υπάρξει ποτέ τίποτα πιο ανυπόφορο για τον άνθρωπο και την κοινωνία, από αυτήν την ελευθερία που οδηγεί πουθενά, ή μάλλον που οδηγεί τον άνθρωπο στην κατάθεση της ατομικότητάς του, της ταυτότητάς του, ενώπιον του απροσώπου συστήματος.
Πώς συμβιβάζεται η άνοδος της κοινωνικής δυσχέρειας με την αύξηση του πλούτου; Γιατί σήμερα που ο κόσμος παράγει περισσότερο υλικό πλούτο από ποτέ, ο άνθρωπος καθίσταται μάλλον δυστυχής; Γιατί η (χεγκελική) ιδέα της απεριόριστης προόδου του ανθρώπου εντός της Ιστορίας οπισθοχωρεί; Η εύκολη επίρριψη ευθυνών και η δαιμονοποίηση των διαφόρων θεωριών στις οποίες βασίζονται τα συστήματα διακυβέρνησης αποτελούν μεσαιωνική πρακτική, είτε αυτή προέρχεται εκ δεξιών είτε εξ ευωνύμων . Οι οικονομολόγοι-θεμελιωτές των σύγχρονων συστημάτων διακυβέρνησης, τόσο οι Άνταμ Σμιθ, Τζον Κέυνς και ο σύγχρονος θεμελιωτής του νεοφιλελευθερισμού Μίλτον Φρίντμαν από τη μια, αλλά και ο σοσιαλιστής Κάρλ Μαρξ από την άλλη, δεν ήταν απλοί τεχνοκράτες-οικονομολόγοι αλλά πρωτίστως φιλόσοφοι που είχαν συνειδητοποιήσει την αγωνία του ανθρώπου να κατανοήσει τους λόγους ύπαρξής του. Αυτό είναι το στοίχημα για τους σύγχρονους πολιτικούς, τεχνοκράτες και κυβερνώντες. Ένα στοίχημα-στόχο που οφείλει η κοινωνία, εμπλέκοντας και αξιοποιώντας την πνευματική διανόηση του τόπου να αντιμετωπίσει. Αν φιλοσοφήσουν λοιπόν οι άρχοντες και τεχνοκράτες και αν αναλάβουν νευραλγικές θέσεις στο σύστημα διακυβέρνησης οι φιλόσοφοι- πνευματικοί άνθρωποι, τότε θα υπάρξει ελπίδα. Τότε μόνο, ο νέος πολιτικός ως νομοθέτης και κυβερνήτης θα καταστεί διδάσκαλος της αρετής. Η δε πολιτεία (που κακώς ταυτίζεται με την έννοια του κράτους) θα ελευθερώσει πρωτίστως την ατομική αλλά και τη συλλογική βούληση των πολιτών, που βρίσκονται επί του παρόντος παγιδευμένες στη φθορά και θα τις στρέψει προς την έφεση και την επιδίωξη μιας ανώτερης, μιας πραγματικά ελεύθερης ανθρώπινης μορφής ζωής.
Δρ Γιώργος Χάιλος
Πανεπιστημιακός-Μαθηματικός