Ένα μοναστήρι, σύμβολο της Ορθοδοξίας στην Κύπρο

Σε απόσταση δέκα περίπου χιλιομέτρων βορειοανατολικά της Πάφου, στη βάση μιας απόκρημνης βουνοπλαγιάς, δίπλα από το χωριό Τάλα, βρίσκεται η Σταυροπηγιακή Μονή του Αγίου Νεοφύτου, που αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς ορθόδοξους χριστιανικούς χώρους στον τόπο μας. Όπως και τα υπόλοιπα μοναστήρια, διαδραμάτισε και αυτό πρωταγωνιστικό ρόλο στην προστασία της εθνικής κληρονομιάς των Ελλήνων Κυπρίων και τη διατήρηση της Ορθοδοξίας. Η ιστορία της Κύπρου αποτελεί τρανή απόδειξη της ανεκτίμητης προσφοράς των μοναστηριών.

 Πασίγνωστο το μοναστήρι του Αγίου Νεοφύτου του Εγκλείστου, όχι μόνο στην Κύπρο, αλλά και στο εξωτερικό, συγκεντρώνει κάθε χρόνο το ενδιαφέρον χιλιάδων προσκυνητών που επιζητούν τη χάρη του Αγίου για την αντιμετώπιση των ποικίλων προβλημάτων, που συναντούν στο διάβα της ζωής.

 Την απόμερη αυτή τοποθεσία διάλεξε ο Άγιος Νεόφυτος, μετά από πολύχρονη περιπλάνηση στην Κύπρο και τους Αγίους Τόπους, για ασκητικό καταφύγιο.

 Γέννημα του χωριού Κάτω Δρυς, στην περιοχή των Λευκάρων, ο Άγιος απαρνήθηκε τις εγκόσμιες απολαύσεις σε νεαρή ηλικία και αναζήτησε σε διάφορα μοναστήρια της Κύπρου και του εξωτερικού τη γαλήνη της ψυχής, που προσφέρει ο μοναχικός βίος.

Αφού απέφυγε την τελευταία στιγμή το γάμο με νεαρή συγχωριανή του, που επέλεξε γι’ αυτόν ο πατέρας του, εγκατέλειψε το χωριό του και μετά από αρκετές περιπέτειες τον Ιούνιο του 1159 βρήκε καταφύγιο σε μια σπηλιά στα υψώματα της περιοχής, όπου βρίσκεται σήμερα το μοναστήρι.

Σύμφωνα με την παράδοση, τα βράδια που ο Άγιος καθόταν στην είσοδο της σπηλιάς και διαλογιζόταν αν η τοποθεσία που επέλεξε για την ασκητική του ζωή ήταν η κατάλληλη, έβλεπε ένα αστέρι που ξεκινούσε από το σημείο της σπηλιάς και προχωρούσε σε άλλο σημείο της απέναντι βουνοπλαγιάς, όπου και χανόταν. Ταυτόχρονα, άκουγε και μια παράξενη φωνή, που του υπέβαλλε ότι εκεί ήταν το μέρος όπου έπρεπε να ασκητέψει. Ο Άγιος ακολούθησε το αστέρι και ύστερα από τριήμερες κοπιαστικές προσπάθειες έφτασε σε μια σπηλιά που βρισκόταν στον απόκρημνο βράχο. Κοντά στη σπηλιά υπήρχε πηγή και τότε κατάλαβε ότι βρήκε το μέρος όπου έπρεπε να ασκητέψει.

Για τρεις μήνες, από τις 24 Ιουνίου μέχρι τις 14 Σεπτεμβρίου 1159, ανίχνευε την περιοχή για να βεβαιωθεί ότι πράγματι ο τόπος ήταν κατάλληλος για ασκητική ζωή, μακριά από τους ανθρώπους. Όταν πείσθηκε, άρχισε να λαξεύει τη σπηλιά για να τη διαμορφώσει σε μόνιμο ασκητικό καταφύγιο, όπου θα περνούσε την υπόλοιπη ζωή του. Στις 14 Σεπτεμβρίου του επόμενου χρόνου η εγκλείστρα ήταν έτοιμη. Η σπηλιά όπως διαμορφώθηκε από τον Άγιο Νεόφυτο σώζεται μέχρι σήμερα και περιλαμβάνει το Νάρθηκα, που είναι η είσοδος του ασκητηρίου, τον κυρίως Ναό, που είναι λαξευμένος κατά μήκος της σπηλιάς όπου διατηρούνται ακόμα εικόνες που ζωγράφισε ο Άγιος, το Ιερό που είναι επίσης εικονογραφημένο και το κελί του Αγίου, στο οποίο σώζονται το γραφείο του, που είναι μια μικρή μαρμάρινη πλάκα, το πέτρινο βάθρο που χρησιμοποιούσε ο Άγιος για κρεβάτι, η βιβλιοθήκη και ο τάφος του Αγίου.

Αργότερα ο Άγιος, για ν' αποφύγει τις πολλές επισκέψεις από του κατοίκους των γύρω χωριών, ελάξευσε στην απόκρημνη πλαγιά σε ψηλότερο σημείο την «Ανωτέρα Εγκλείστρα», μικρό κούφωμα, όπου απομονωνόταν για περισυλλογή και προσευχή. Μετά το θάνατο του Αγίου δημιουργήθηκε σε μικρή απόσταση από την εγκλείστρα το μοναστήρι, που με την πάροδο του χρόνου πήρε τη σημερινή του μορφή.

Ποιοι εγκαταβιούν σήμερα στη Μονή

ΕΠΙΣΚΕΦΘΗΚΑΜΕ τη Μονή Αγίου Νεοφύτου, όπου εκεί είχαμε τη χαρά να συνομιλήσουμε και να ξεναγηθούμε από τον Αρχιμανδρίτη Νεόφυτο Εγκλειστριώτη, ο οποίος ανέφερε στη «Σ» ότι σήμερα στη Μονή εγκαταβιούν ο ηγούμενος της Μονής Λεόντιος και επτά μοναχοί, καθώς και δύο δόκιμοι μοναχοί. «Πέρα από τους χώρους όπου αγίασε ο Άγιος Νεόφυτος, Ανωτέρα και κατωτέρα εγκλείστρα και το ναό του Τιμίου Σταυρού, ο επισκέπτης μπορεί να δει τον κεντρικό ναό της εγκλείστρας, που κτίστηκε γύρω στο 1500 -τα τελευταία χρόνια της Ενετοκρατίας στην Κύπρο- όπου διασώζονται τοιχογραφίες από τον Ιωσήφ Χούρρη, το Λιβανέζο μοναχό που έζησε στην Κύπρο πολλά χρόνια, μια εξέχουσα καλλιτεχνική μορφή της αγιογραφικής τέχνης της Κύπρου.

Πέρα από το ναό, μπορεί να επισκεφθεί τις νεότερες πτέρυγες, οι οποίες ξεκινούν από το Ναό και καταλήγουν στο νοτιοανατολικό άκρο της Μονής, που είναι το Συνοδικό, δηλαδή η αίθουσα συνεδριάσεως της αδελφότητας και υποδοχής των ξένων. Αυτό είναι κτίσμα της εποχής λίγο πριν από το 1821 από τον κληρικό της Μονής, μεγάλο μάρτυρα της Πίστεώς μας τον Ιωακείμ Μελισσοβούκα, ο οποίος πιέστηκε από τους Τούρκους όταν τον συνέλαβαν για να αλλαξοπιστήσει. Ο Ιωακείμ αρνήθηκε και έτσι μαρτύρησε για την Πίστη του».

Ο ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ Νεόφυτος αναφέρθηκε και σε ένα σημαντικό κειμήλιο της Μονής, την εικόνα της Παναγίας Εγκλειστριανής, η οποία από το 1500 βρίσκεται στη Μονή. Κατά την πάροδο των χρόνων και συγκεκριμένα κατά το 1900 επιζωγραφίστηκε το πρόσωπό της γιατί φαίνεται να είχε καταστραφεί και επειδή δεν υπήρχε αναπτυγμένη τέχνη της συντήρησης εικόνων, επιζωγραφίστηκε από πάνω. «Μετά από ακτινογράφηση διαπιστώσαμε ότι σωζόταν το πρόσωπο και έτσι καθαρίσαμε τη λαδογραφία που ήταν μπροστά και φάνηκε το πανέμορφο πρόσωπο της Παναγίας.

Σήμερα, η εικόνα της Παναγίας Εγκλειστριανής του 1500 βρίσκεται στο ναό, στο πρώτο προσκυνητάρι δεξιά στο καθολικό της Μονής και απέναντι τοποθετήσαμε το λείψανο του Αγίου Νεοφύτου, οπότε ο πιστός εισερχόμενος στον κεντρικό ναό της Μονής έχει δεξιά του την Εγκλειστριανή και αριστερά το σώμα του Αγίου Νεοφύτου στη μεγάλη λειψανοθήκη.

Στο βάθος του ναού έχουμε ό,τι σώθηκε μέσα από τους αιώνες ζωής της Μονής, ό,τι σώθηκε από τις έξι λεηλασίες επί οθωμανοκρατίας. Ό,τι λοιπόν διεσώθη το φυλάμε στο εικονοσκευοφυλάκιο της μονής μας, το μικρό μουσείο που δημιουργήσαμε». Όλα τα εκθέματα του μικρού μουσείου προέρχονται από τη Μονή, εκτός από τη συλλογή αρχαίων πήλινων αγγείων και τους αυθεντικούς χάρτες της Μέσης Ανατολής, οι οποίοι αγοράστηκαν από Ιταλία μέχρι και Ολλανδία. Τα αγγεία, περισσότερα από 250, ανευρέθησαν σε αρχαίους τάφους που ανακαλύφθηκαν τη δεκαετία του '70, σε περιουσία της Μονής στην περιοχή Ανατολικό.

Ο ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ Νεόφυτος μάς ξεναγεί στο Μουσείο της Μονής, όπου εκεί φυλάγονται οι ανεκτίμητης αξίας θρησκευτικοί θησαυροί. Εικόνες από το εικονοστάσι του Καθολικού της Μονής, η εικόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου κατασκευασμένη με βαριά ξύλα σε ένα σπανιότατο τριγωνικό σχήμα, ο μικρός σταυρός που κρεμόταν πάνω από την Αγία Τράπεζα της Εγκλείστρας, Ευαγγέλια, χειρόγραφα που είναι στη διαδικασία συντήρησης, εκκλησιαστικά σκεύη και διάφορα άλλα κειμήλια όπως βιβλία από τη Βενετία, αφιερώματα των πιστών, σταυροί ηγουμένων, ράβδοι. «Ο Άγιος είχε φύγει το 1164, μετά από πέντε χρόνια παραμονής του στην περιοχή, πήγε στα Λεύκαρα, στη γενέτειρά του για να φέρει λείψανα και κειμήλια του Τιμίου Σταυρού για ν' αγιάσει το χώρο της Μονής στην εγκλείστρα, της Μονής του Τιμίου Σταυρού, η οποία σήμερα είναι περισσότερο γνωστή ως Μονή της Εγκλείστρας.

Το σώμα του Αγίου ανακαλύφθηκε το 1750 περίπου, κρυμμένο για πέντε αιώνες μέσα στο βράχο, κλεισμένο πίσω από μια τοιχογραφία, στην Εγκλείστρα», μας αναφέρει ο Αρχιμανδρίτης. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον υπήρξε κατά την περσινή χρονιά, όταν η Ιερά Μονή Αγίου Νεοφύτου πραγματοποίησε το πρώτο διεθνές συνέδριο με αφορμή την έκδοση των συγγραμμάτων του Αγίου Νεοφύτου. Η Μονή ολοκλήρωσε, με τη συνεργασία 30 καθηγητών πανεπιστημίου, τη μνημειώδη επιστημονική έκδοση των χειρογράφων του Αγίου Νεοφύτου. Ανακαλύφθηκαν τα εννέα από τα 16 βιβλία, που έγραψε ο Άγιος, καθώς και μερικές επιστολές.

Από τις τέσσερις χιλιάδες σωζώμενα φύλλα των συγγραμμάτων του Αγίου Νεοφύτου, μόνο πέντε φύλλα σώζονται στη Μονή και αυτά από ένα βιβλίο του, την ερμηνεία που έγραψε για τη Δημιουργία του κόσμου. Τα υπόλοιπα σκορπίστηκαν κατά τον 17ον - 18ον αιώνα. «Ο Άγιος, παρόλο που στην εποχή του εθεωρείτο σκανδαλώδες να έχει προσωπική περιουσία, ο ίδιος κατείχε τη μεγαλύτερη ιδιωτική βιβλιοθήκη μετά τον Άγιο Χριστόδουλο της Πάτμου.

 Ήταν μελετηρός και διατηρούσε τη βιβλιοθήκη στην εγκλείστρα του. Σιγά-σιγά, με τις μελέτες των χειρογράφων του Αγίου Νεοφύτου, οι ειδικοί επιστήμονες επαληθεύουν ποια κείμενα, ποια συγγράμματα είχε διαρκώς στα μάτια του, καθώς και ποια λεξικά μεσαιωνικά χρησιμοποιούσε διαρκώς. Αυτός, λοιπόν, ο θεόφτωχος ασκητής δημιούργησε σιγά - σιγά μιαν από τις πιο αξιόλογες βιβλιοθήκες στη Μέση Ανατολή».

«Ο Άγιος Νεόφυτος συνέλαβε-σκέφτηκε την εγκλείστρα σαν απάντηση στη θεολογία της πτώσεως. Πώς, δηλαδή, η εγκλείστρα μπορεί να λειτουργήσει σαν θεραπευτήριο των ψυχών. Και ακριβώς, όντας μελετητής της ελληνικής παιδείας, ο Άγιος Νεόφυτος -έπαιζε στα δάχτυλα τη φιλοσοφία του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη- επέλεξε την εγκλείστρα. Ήθελε να κατακτήσει το αντικείμενο του πόθου του.

Το αντικείμενο του πόθου του ήταν ο Θεός και στο κοινόβιο μοναστήρι του Αγίου Χρυσοστόμου Κουτσοβέντη, που ήταν πολύ σημαντικό μοναστήρι σε όλη την ευρύτερη περιοχή, μπήκε στη διαδικασία και της μόρφωσης - της παιδείας και ταυτόχρονα διαπίστωσε ότι χωρίς παιδεία, καλλιέργεια της ψυχής, δεν μπορείς να φθάσεις στην κάθαρση των παθών σου. Έφυγε από το μοναστήρι και μετά από περιπέτειες εγκαταστάθηκε στη σπηλιά που είχε λαξεύσει. Έτσι ελεύθερος συνέχισε να ασκείται στον πόθο του, στο να ενώνεται με την προσευχή. Μείωσε στο ελάχιστο τις σωματικές του ανάγκες. Είκοσι κόκκοι βρεγμένοι σε νερό ήταν αρκετοί για να τον κρατήσουν ολόκληρη την ημέρα για να είναι αφιερωμένος στη μελέτη».

Σημερινή